Racine 
, ur. 21 XII 1639, La Ferté-Milon, zm. 21 IV 1699, Paryż,
francuski poeta i dramatopisarz; jeden z głównych przedstawicieli klasycyzmu.
[rasịn]
Jean Baptiste , ur. 21 XII 1639, La Ferté-Milon, zm. 21 IV 1699, Paryż,
Racine Jean Baptiste
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 21 XII 1639 w La Ferté-Milon. Od 1673 był członkiem Akademii Francuskiej, od 1677 — historiografem Ludwika XIV. Był wychowankiem jansenistów z Port-Royal, u których odebrał staranne wykształcenie humanistyczne. Od 1658 przebywał w Paryżu. Przez pewien czas myślał o karierze duchownej (pobyt w Uzès 1661–62, w oczekiwaniu na beneficjum). Zaczął od pisania wierszy okolicznościowych (np. oda na ślub króla La nymphe de la Seine 1660). Poezję tworzył do końca życia (np. Recueil de poésies chrétiennes et diverses 1671, Cantiques spirituels 1694). W teatrze zadebiutował tragedią naśladującą utwory Seneki Młodszego i J. Rotrou — Tebaida (1664, wydanie polskie 1806), wystawione przez zespół Moliera. Prawdziwy sukces przyniosła mu dopiero druga sztuka — Alexandre (1665), w której miłość stanowi już zasadniczy temat. W tym czasie Racine związał się z aktorką Du Parc, co sprawiło, że odebrał sztukę Molierowi i powierzył wyspecjalizowanym w tragediach aktorom z Hôtel de Bourgogne, w którym grała jego ukochana. Wtedy też wystąpił z gwałtownym listem (Lettre à l’auteur des „Hérésies imaginaires” 1666) do jansenisty P. Nicole’a, atakującego twórców literatury; głosił w nim apologię teatru, co spowodowało zerwanie z Port-Royal.
„Tragedie wielkich namiętności”
W 1667–77 Jean Baptiste Racine stworzył komedię Pieniacze (1668, wydanie polskie 1820), nawiązującą do Arystofanesa (Osy), ale też do spraw aktualnych, oraz 7 wielkich tragedii; poza współczesną tragedią Bajazet (1672) — obraz tureckiego seraju i wnikliwa analiza psychologiczna bohatera, będącego równocześnie dzielnym wojownikiem i oddanym amantem, pozostałe dzieła sięgały do tradycji greckiej i rzymskiej, stanowiąc wzór prostej akcji i precyzyjnego obrazowania namiętności: Andromacha (1667, wystawienie polskie 1821) — napisana specjalnie dla Du Parc, Brytanik (1669, wydanie polskie 1809), Berenika (1670, wydanie polskie 1807), Mitrydat (1673, wydanie polskie 1821–22), Ifigenia (1674, wydanie polskie 1801; inny tytuł Ifigenia w Aulidzie) oraz arcydzieło Racine’a Fedra (1677, wydanie polskie 1787). Początkowe niepowodzenie Fedry, sukces tragedii N. Pradona Phèdre et Hyppolite, a także nominacja na stanowisko historiografa króla spowodowały, że Racine odszedł z teatru. Po 12 latach, na prośbę markizy F. de Maintenon, napisał 2 tragedie biblijne: Esterę (1689) i Atalię (1691, wydanie polskie 1803), w których nawiązał do jansenistycznej koncepcji świata, skazanego na potępienie i zdanego na łaskę Boga, oraz do zwycięstwa sprawiedliwych. W ten sposób Racine, pogodzony już z Port-Royal, wystąpił w obronie prześladowanych jansenistów. Zmarł 21 IV 1699 w Paryżu.
W odróżnieniu od ówczesnej tragedii intrygi, tragedia Racine’a zawiera przede wszystkim obraz cierpienia; cechuje ją oszczędność wyjaśnień, odniesień do otaczającej rzeczywistości, brak wydarzeń zewnętrznych oraz elegijny ton. Tragizm polega na interwencji fatum w życie ludzkie: namiętność jest opętaniem, grzechem, ale też wyzwaniem-inspiracją. Zasady estetyki Racine’a sprowadzają się do prostej akcji, podtrzymywanej jedynie wybuchami namiętności, wahań, zmiennych decyzji, wewnętrznego rozdarcia nieszczęśliwych bohaterów oraz do majestatycznego smutku.
Zwolennik starożytników
W sporze starożytników z nowożytnikami Jean Baptiste Racine opowiedział się za antykiem; dał temu wyraz w upodobaniu do tragedii greckiej i w ścisłym przestrzeganiu reguły trzech jedności.
Wśród współczesnych miał oddanych przyjaciół (N. Boileau, J. de La Fontaine), surowych krytyków (P. Corneille, Ch. de Saint-Évremond, B. de Fontenelle) i gorących zwolenników (F. d’Aubignac, J. de La Bruyère). Wolter uznał go za mistrza, w XIX w. podkreślano prawdziwość i głębię postaci jego tragedii. Pierwszym utworem Racine’a przełożonym na język polski (przez S. Morsztyna) była Andromacha; w XVIII w. sztuki Racine’a we własnych przekładach wystawiali pijarzy; ponadto tłumaczyli je m.in.: J. Ursyn Niemcewicz, W. Turski, E. Słowacki, F.S. Dmochowski, T. Boy-Żeleński.
