pryzmat

pryzmat

[gr.],

pryzmat optyczny,

fiz. bryła (zazwyczaj wielościan) z przezroczystego materiału z wypolerowanymi ścianami (co najmniej 2), które stanowią powierzchnie załamujące lub odbijające dla promieni światła przechodzących przez te bryłę;

wykorzystywany w przyrządach optycznych do rozszczepiania światła oraz/lub do zmiany kierunku jego biegu. Równoległa wiązka promieni padających pod pewnym kątem na jedną ze ścian pryzmatu załamuje się na niej, następnie biegnie wewnątrz pryzmatu, pada na drugą ścianę i wychodząc z pryzmatu, załamuje się powtórnie, wskutek czego odchyla się od kierunku pierwotnego; kąt dwuścienny między tymi ścianami nazywa się kątem łamiącym. Wielkość kąta odchylenia zależy od: kąta padania światła na pryzmat, od kąta łamiącego pryzmatu i współczynnika załamania materiału, z którego wykonano pryzmat; różne wartości współczynnika załamania przy różnych barwach światła są przyczyną zjawiska rozszczepienia światła przechodzącego przez pryzmat (dyspersja fal). W pewnych warunkach na drugiej ściance pryzmatu wiązka może ulec całkowitemu wewnętrznemu odbiciu (odbicie fali). Rozróżnia się 3 podstawowe klasy pryzmatu: rozszczepiające, odbijające i polaryzujące. W pryzmacie rozszczepiających (dyspersyjnych, spektralnych) wiązka światła białego zmienia swój kierunek i jednocześnie ulega rozszczepieniu; należy do nich najpowszechniej znany pryzmatem wierzchołkowy; powszechnie są także stosowane pryzmaty „à vision directe”, będące odpowiednio złożonymi pryzmatami wierzchołkowymi wykonanymi z różnych materiałów (np. flintu i kronu); do tej grupy należy też pryzmat Littrowa z powierzchnią odbijającą; pryzmaty rozszczepiające są stosowane głównie w spektroskopii (spektrograf astronomiczny). W pryzmatach odbijających (nie powodujących rozszczepienia) wykorzystuje się zjawisko całkowitego wewnętrznego odbicia; służą one do ukierunkowywania wiązek światła, a także odwracania lub obracania obrazu; są stosowane m.in. w lornetkach i peryskopach. Do pryzmatów polaryzujących należą pryzmat Nicola (nikol) i jego odmiany, rozdzielające wiązki światła o wzajemnie prostopadłych polaryzacjach liniowych; stosowane w przyrządach polaryzacyjnych.

Dyspersja. W wyniku dyspersji w pryzmacie światło białe zostaje rozłożone na barwy składowe, monochromatyczne; powstaje widmo ciągłe światła białego