Prokofjew Siergiej S., ur. 23 IV 1891, Soncowka, zm. 5 III 1953, Moskwa,
rosyjski kompozytor i pianista.
Prokofjew Siergiej S.
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 23 IV 1891 w Soncowce. Początkowo uczył się u J. Pomierancewa i R. Gliera, następnie 1904–11 w konserwatorium w Petersburgu, m.in. u A. Ladowa i N. Rimskiego-Korsakowa (kompozycja) oraz A. Jesipowej (fortepian). Od 1908 brał udział w organizowanych przez S. Diagilewa Wieczorach Muzyki Współczesnej, zyskując szybko uznanie jako kompozytor i pianista. W 1913–14 przebywał we Francji, Wielkiej Brytanii i Szwajcarii 1915 — we Włoszech. Ostatnie lata I wojny światowej spędził w Rosji. Nawiązał wówczas bliższą znajomość i współpracę m.in. z A. Błokiem, W. Majakowskim, W. Meyerholdem. W 1918 wyjechał przez Japonię do Stanów Zjednoczonych, skąd przeniósł się następnie do Oberammergau i w końcu do Paryża. W 1927 odwiedził po raz pierwszy ZSRR, a 1932 zamieszkał tam na stałe, obejmując klasę kompozycji w konserwatorium w Moskwie. Początkowo faworyzowany przez władze sowieckie, został szybko poddany naciskom politycznym i musiał znacznie uprościć styl swej muzyki na rzecz jej większej komunikatywności (utwory Prokofjewa, tak jak D. Szostakowicza i innych, były często przedmiotem partyjnej krytyki i nagonki). Artysta zmarł 5 III 1953 w Moskwie.
Symfonie, suity, oratoria
Twórczość Prokofjewa, zwłaszcza sprzed okresu sowieckiego, już dojrzała i wtedy najbardziej nowatorska, odegrała ważną rolę w rozwoju muzyki europejskiej XX w.; jej charakterystyczne cechy to: uprzywilejowana rola rytmu, pewna szorstkość harmonii i melodii, wynikająca z ich dużego nasycenia dysonansami, specyficzne, perkusyjne traktowanie fortepianu, skłonność do parodii i groteski. Kompozytor uprawiał z równą swobodą wiele rodzajów muzyki: muzykę fortepianową, w której dobrze się czuł na ogół jako jej pierwszy wykonawca (m.in.: Sarkazmy 1912–14, Wizje ulotne 1915–17, 9 sonat 1907–53, 5 koncertów 1912–32), muzykę orkiestrową (7 symfonii 1917–52, ze znaną Symfonią D-dur „Klasyczną”, suity, zwłaszcza Suita scytyjska 1914, także Letni dzień 1941, Letnia noc 1950, Uwertura hebrajska 1919, Sinfonietta A-dur 1929, popularna baśń symfoniczna dla dzieci Piotruś i wilk 1936, Symfonia koncertująca na wiolonczelę i orkiestrę 1952), koncerty (5 fortepianowych 1912–32, w tym B-dur na lewą rękę, Koncert na 2 fortepiany 1952, 2 skrzypcowe 1917–35, wiolonczelowy 1952), muzykę kameralną (2 kwartety smyczkowe 1930–41), solową (np. sonaty z towarzyszeniem fortepianu na: flet, skrzypce, wiolonczelę), wielkie formy wokalno-instrumentalne (kantaty: Na 20-lecie Października 1937, Aleksander Newski 1939, Zdrawica 1939, oratorium Na straży pokoju 1950), pieśni (do słów K. Balmonta, A. Achmatowej, H.Ch. Andersena), muzykę teatralną i filmową (do filmów: Porucznik Kiże, Dama Pikowa, Aleksander Newski, Iwan Groźny).
Muzyka operowa i baletowa
Ważny dział jego twórczości stanowi muzyka operowa i baletowa (balety wystawiane w Paryżu: Błazen 1921, Stalowy krok 1927, Syn marnotrawny 1929, Nad Dnieprem 1932, w Leningradzie: Romeo i Julia 1940, w Moskwie: Kopciuszek 1945, Bajka o kamiennym kwiatku 1954). We wcześniejszych operach Siergieja Prokofjewa (Miłość do trzech pomarańczy, Chicago 1921, Gracz, Bruksela 1929, Ognisty Anioł, Paryż 1928), uwidaczniał się wpływ ekspresjonizmu, w późniejszych, z okresu sowieckiego, nastąpiło uproszczenie stylu (Siemion Kotko, Moskwa 1940, Zaręczyny w klasztorze, Leningrad 1946, Wojna i pokój, Moskwa 1944, Opowieść o prawdziwym człowieku, Kijów 1961). Pozostawił też wspomnienia (Autobiografia 1970, pełne wydanie rosyjskie 1973), eseje muzyczne (wybór polski Refleksje, notatki i wypowiedzi 1971), korespondencję (wybór polski Merci za miły list 1970).
