Priestley Joseph
 
Encyklopedia PWN
Priestley
[prị:stli]
Joseph Wymowa, ur. 13 III 1733, Birstall Fieldhead (hrab. Yorkshire), zm. 6 II 1804, Northumberland (stan Pensylwania),
angielski chemik, fizyk i filozof.
Kalendarium
Urodził się 13 III 1733 w Birstall Fieldhead (hrabstwo Yorkshire). Z woli rodziców, zagorzałych kalwinistów, Priestley został pastorem. Od 1760 był nauczycielem literatury klasycznej w szkole prywatnej w Warrington, napisał wówczas rozprawę na temat edukacji, na podstawie której uzyskał doktorat na uniwersytecie w Edynburgu. Zbierając do niej materiały jeździł po kraju — poznał wtedy w Londynie Benjamina Franklina, z którym się zaprzyjaźnił. Z jego inspiracji napisał History of Electricity, która przyniosła mu uznanie w środowisku naukowym.
W 1766 został członkiem Towarzystwa Królewskiego w Londynie, 1780 Petersburskiej Akademii Nauk, w 1784 — francuskiej Akademii Nauk.
Główne prace: An Essay on... the Nature of Political, Civil and Religious Liberty (1769), Experiments and Observations on Different Kinds of Air (tomy 1–6 1774–86), Hartley’s Theory of Human Mind on the Principle of the Association of Ideas (1775), Disquisitions Relating to Matter and Spirit (1777).
Priestley zmarł 6 II 1804 w Northumberland (stan Pensylwania).
Odkrywca
Joseph Priestley zalicza się do największych odkrywców w dziejach. Niezależnie od K.W. Scheelego odkrył tlen. Otrzymał go 1 VIII 1774 w wyniku termicznego rozkładu tlenku rtęci (skupiając za pomocą soczewki promienie słoneczne na zawierającej go, wraz z czystą rtęcią, probówce). Nazwał „zdeflogistonowanym powietrzem”, stwierdził że podtrzymuje palenie i nawet przewidział, że oddychanie nim może mieć zbawienne skutki w niektórych przypadkach medycznych. Odkrycie to przyniosło mu rozgłos. Jeszcze w tym samym roku spotkał się w Paryżu z A.L. Lavoisierem, który powtórzył jego doświadczenia — utorowało to drogę do obalenia flogistonowej teorii procesu spalania (sam Priestley natomiast uznawał ją do końca życia).
Priestley odkrył również podtlenek azotu (1772) i nazwał go gazem rozweselającym. Działając wapnem gaszonym na tlenek amonowy, otrzymał jako pierwszy amoniak w stanie gazowym i stwierdził, że można iskrą elektryczną rozłożyć go na wodór i azot (1772–74), odkrył też ditlenek siarki (1775) i tlenek węgla (1779). Dokonał katalitycznego rozkładu alkoholu etylowego na wodę i etylen.
W 1771 zaobserwował, że rośliny przyswajają ditlenek węgla z powietrza atmosferycznego, a 1778 stwierdził, iż towarzyszy temu wydzielanie przez nie tlenu.
Zajmował się też badaniami w dziedzinie elektrostatyki i optyki. Już 1767 domyślał się, że siły z jakimi ciała naładowane elektrycznie przyciągają się wzajemnie lub odpychają powinny być odwrotnie proporcjonalne do kwadratu ich odległości.
Wynalazca
Popadłszy w konflikt z kierownictwem szkoły w Warrington, Priestley został 1767 pastorem w Mill Hill w pobliżu Leeds. W miejscowym browarze zaproponowano mu — dla żartu, jak i innym zwiedzającym — by powąchał fermentujące w kadziach piwo, co powodowało napad kaszlu pod wpływem nagromadzonego na jego powierzchni ditlenku węgla. Priestley zainteresował się tym gazem. Badając go, stwierdził, że można go rozpuścić w wodzie. Wynalazł w ten sposób wodę sodową, za co Towarzystwo Królewskie w Londynie przyznało mu 1773 medal Copleya. Wynalazł też kauczukową gumkę do ścierania. Warto też wspomnieć, że z jego inicjatywy zaczęto 1780 w Birmingham produkcję piór metalowych, pierwowzoru stalówek, które od początku XIX w. zaczęły wypierać gęsie pióra.
Niezależny myśliciel
Niezależność umysłu nie pozwoliła Priestleyowi, jako pastorowi, funkcjonować w ramach ustalonego porządku kościelnego, kwestionował bowiem wiele fundamentalnych doktryn chrześcijaństwa. Od 1755 pozostawał w konflikcie z władzami kościelnymi, a z czasem napisał dzieło o historii moralnego upadku chrześcijaństwa (History of Corruptions of Christianity 1782).
Wrodzona szlachetność i niekonwencjonalny sposób myślenia, a niewątpliwie też bliskie stosunki z Franklinem, uczyniły z Priestleya sympatyka sprawy kolonistów północnoamerykańskich w ich sporze z koroną brytyjską. Zyskał protektora w lordzie Shelbourne, późniejszym markizie Lansdowne, który wyznawał podobne poglądy. Priestley, zatrudniony przez lorda jako bibliotekarz, miał dużo czasu na prowadzenie badań naukowych. Z czasem jednak kontrowersyjne poglądy Priestleya doprowadziły do ich rozstania. Od 1780 Priestley został pastorem dysydenckiej kongregacji w Birmingham, gdzie należał do stowarzyszenia wolnomyślicieli, Lunar Society, zbierającego się w każdy poniedziałkowy wieczór najbliższy pełni księżyca. Był to najszczęśliwszy okres w życiu Priestleya. Ukończył tam obszerne dzieło o powietrzu, którego pierwsze tomy we francuskim przekładzie zainspirowały 1782 braci Montgolfier do wynalezienia balonu.
Na emigracji
Poglądy Josepha Priestleya były niechętnie traktowane przez opinię publiczną w jego kraju. Kiedy 14 VII 1791 obchodził uroczyście w Birmingham, wraz z przyjaciółmi, drugą rocznicę zburzenia Bastylii, doszło do rozruchów, które trwały trzy dni. Wrogi tłum spalił dom i laboratorium Priestleya, który był zmuszony ratować się ucieczką w przebraniu. Przebywał następnie w Londynie, ale ostatecznie zdecydował się wyemigrować do Ameryki, gdzie już mieszkali jego trzej synowie. Odpłynął tam 7 IV 1794. Nie przyjął profesury i stanowiska pastora w Nowym Jorku, zbudował sobie dom i laboratorium w Northumberland w Pensylwanii, gdzie kontynuował badania naukowe, tworząc m.in. podstawy wiedzy o korozji metali. W zakresie filozofii podejmował empirystyczne i deterministyczne wątki mechanicyzmu, był też zwolennikiem deizmu. W 1794 założył w Stanach Zjednoczonych Kościół unitariański.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia