prawo karne nieletnich

prawo karne nieletnich,

zespół przepisów regulujących odpowiedzialność nieletniego, który w chwili popełnienia czynu zabronionego osiągnął ustawowo wymaganą granicę wieku.

W pol. prawie karnym osoba, która popełniła czyn zabroniony przed ukończeniem lat 17, nie odpowiada wg zasad określonych w Kodeksie karnym, z 2 wyjątkami: nieletni, który ukończył lat 15, może odpowiadać karnie, tak jak osoba dorosła, na zasadach określonych w kodeksie (z możliwością nadzwyczajnego złagodzenia kary) za niektóre ciężkie przestępstwa (np.: zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała, kwalifikowany gwałt, rozbój), jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Wobec sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, można zastosować (zamiast kary) środki wychowawcze, leczn. albo poprawcze, przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.

Odrębności te są wynikiem długiej ewolucji prawa karnego. Stopniowo przeważała myśl o konieczności szczególnego traktowania dziecka w obliczu odpowiedzialności karnej. Dawniej prawo karne większości państw eur. opierało się na klas. prawie rzymskim, wg którego dziecko do lat 7 było zupełnie wolne od odpowiedzialności karnej, nieletni do lat 14 — tylko o tyle, o ile uznano go za niezdolnego do czynienia zła. Wśród zasad odpowiedzialności nieletnich w XIX w. w wielu krajach znaczenie miało rozróżnienie, czy nieletni dopuścił się czynu bez rozeznania, czy z rozeznaniem. Rozróżnienie to zachowano w licznych ustawodawstwach XX w., m.in. w pol. Kodeksie karnym 1932.

Współcześnie w Polsce postępowanie z nieletnimi wiąże się ze swoistymi zasadami ich odpowiedzialności za popełnione czyny zabronione, które zostało uregulowane w ustawie z 26 X 1982 O postępowaniu w sprawach nieletnich. Według specjalnych zasad procesowych podejmuje się różne działania, kiedy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub gdy między 13. a 17. rokiem życia dopuścił się czynu karalnego. To postępowanie różni się od postępowania z osobami dorosłymi tym, że w stosunku do nieletnich wina nie może stanowić kryterium stosowania konsekwencji prawnych za popełniony czyn zabroniony. Reakcją nie może być także kara kryminalna. Do nieletnich sprawców, w zależności od stopnia ich demoralizacji, stosuje się środki wychowawcze (m.in. upomnienie, zobowiązanie do określonego postępowania, nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekunów, nadzór kuratora) lub środek poprawczy — umieszczenie w zakładzie poprawczym. Sprawy czynów karalnych nieletnich są rozpoznawane w sądach rejonowych w wydziałach rodzinnych i nieletnich. Postępowanie to jest podporządkowane celom wychowawczym i nastawione gł. na dobro nieletniego (osiągnięcie korzystnych zmian w jego osobowości i zachowaniu). Policja może zatrzymać i umieścić w policyjnej izbie dziecka nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu, albo gdy nie można ustalić jego tożsamości. Policyjne izby dziecka podlegają min. spraw wewnętrznych.

Zygfryd Siwik