pragmatyzm

pragmatyzm

[gr. prágma ‘działanie’, ‘czyn’],

kierunek filozoficzny, wywodzący się z angielskiego empiryzmu, ukształtowany pod koniec XIX w. w Stanach Zjednoczonych,

główne zasady pragmatyzmu sformułował Ch.S. Peirce (How to Make Our Ideas Clear 1878); pragmatyzm został spopularyzowany przez W. Jamesa, rozbudowany w system filozoficzny przez J. Deweya, kontynuowany m.in. przez G. Meada, C.I. Lewisa, E. Nagla, Ch. Morrisa. W Europie idee pragmatyzmu zyskały zwolenników wśród filozofów o tendencjach pozytywistycznych, najwyraźniej przejawiły się w poglądach F.C.S. Schillera, G. Papiniego. W Polsce propagatorem pragmatyzmu był W.M. Kozłowski. Pragmatyzm koncentruje się zwłaszcza na teorii prawdy, teorii znaczenia oraz zagadnieniach metodologicznych; postuluje praktyczny sposób myślenia i działania (działanie, zwłaszcza praktyczne, jako podstawowa kategoria filozoficzna) oraz metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczalnych; doświadczenie pojmuje jako proces przystosowawczego współoddziaływania organizmu i rzeczywistości (aktywizm w teorii poznania); za kryterium prawdy uznaje użyteczność, uzależniając prawdziwość twierdzeń od ich praktycznych skutków. Pragmatyzm wywarł znaczny wpływ na współczesną myśl filozoficzną, psychologiczną, społeczną i polityczną, zwłaszcza amerykańską; późną odmianę pragmatyzmu stanowi instrumentalizm; inspiracje z pragmatyzmu czerpie operacjonizm.