powstanie węgierskie 1956, rewolucja węgierska 1956,
próba obalenia ustroju komunistycznego na Węgrzech.
powstanie węgierskie
Encyklopedia PWN
W 1956, pod wpływem pierwszych przejawów odchodzenia od stalinizmu w bloku sowieckim (XX Zjazd KPZR), w tym też na Węgrzech (wymuszone ustąpienie M. Rákosiego z przywództwa partii komunistycznej), wśród Węgrów ożyły nadzieje na liberalizację reżimu oraz zmiany polityczne i gospodarcze; wiadomości o wydarzeniach w Polsce (październik 1956) stały się inspiracją do zwołania 23 X wiecu pod pomnikiem J. Bema w Budapeszcie; przekształcił się on w masową manifestację narodową; manifestanci zburzyli pomnik J. Stalina i zajęli rozgłośnię radiową. W odpowiedzi kierownictwo partii komunistycznej powierzyło funkcję premiera I. Nagyowi (antagoniście Rákosiego), a jednocześnie zwróciło się do przywódcy ZSRR, N. Chruszczowa o interwencję wojskową; reakcją społeczeństwa był strajk generalny; domagano się wolności politycznych i zerwania zależności od ZSRR; wybuchły walki z siłami bezpieczeństwa i oddziałami sowieckimi; 28 X rząd Nagya wynegocjował zawieszenie broni z wojskami sowieckimi; uwolniono więźniów politycznych (m.in. kardynała J. Midszentyego), odrodziły się partie niekomunistyczne, których przedstawiciele weszli następnie do rządu; 31 X, w miejsce rozwiązanej Węgierskiej Partii Pracujących, powstała Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza z Kádárem na czele. 1 XI rząd Nagya ogłosił neutralność Węgier, wystąpienie z Układu Warszawskiego i zaapelował o pomoc do ONZ; tego dnia Kádár potajemnie wyjechał do Moskwy, gdzie zapadła już decyzja o agresji zbrojnej przeciw powstaniu. W nocy z 3 na 4 XI wojska sowieckie rozpoczęły natarcie na Budapeszt i w ciągu tygodnia krwawo złamały opór powstańców (do końca 1956 trwały odosobnione walki poza Budapesztem). W czasie walk zginęło ok. 2700 powstańców; na Zachód wyemigrowało ponad 200 tys. ludzi; w toku trwających do 1961 represji stracono ok. 350 osób (m.in. Nagya), a ok. 30 tys. uwięziono.
