Pomorze Gdańskie

Pomorze Gdańskie, Pomorze Nadwiślańskie, Pomorze Wschodnie,

terytorium hist. nad Morzem Bałtyckim, między Pomorzem Zachodnim a Prusami.

Pomorze Gdańskie weszło w skład państwa Polan przypuszczalnie za Mieszka I; ok. poł. XI w. usamodzielniło się; ok. 1119 przyłączone ponownie przez Bolesława III Krzywoustego. W okresie rozbicia dzielnicowego (od 1138) Pomorze Gdańskie podlegało księciu zwierzchniemu Polski należąc do jego dzielnicy senioralnej; w 2. poł. XII w. stało się księstwem dzielnicowym z własną dynastią; jej pierwsi władcy — Sambor I (ok. 1178–1207) i Mściwój I (ok. 1209–1220) uznawali nominalnie władzę zwierzchnią książąt pol.; 1227 Pomorze Gdańskie całkowicie się uniezależniło; uległo podziałom na mniejsze dzielnice; po śmierci Mściwoja II (1294) ponownie związało się z Polską, będąc pod rządami Przemysła II i 1296–1300 Władysława I Łokietka; po 1300 Pomorze Gdańskie weszło w skład Królestwa Pol.; pierwotnie była to prowincja stosunkowo uboga, rozwój gospodarczy nastąpił w XIII w., wraz ze wzrostem znaczenia Wisły, jako szlaku łączącego inne dzielnice Polski z M. Bałtyckim (Gdańsk stał się ważnym ośr. handl.). W 1308 ród Święców, przeciwny Władysławowi Łokietkowi, poddał kraj margrabiom brandenburskim; wezwani przez Polaków na pomoc Krzyżacy 1308–09 opanowali całe Pomorze Gdańskie Próby Łokietka odzyskania tych ziem przez proces przed trybunałem papieskim (1320–21) i walkę zbrojną zakończyły się niepowodzeniem. Po podboju krzyżackim zaczęła się intensywna kolonizacja, jednocześnie nastąpił rozwój eksportu mor., miasta korzystały z przynależności do Hanzy. Rycerstwo i miasta ciążyły jednak ku Polsce, 1440 utworzono Związek Pruski; 1454 Kazimierz IV Jagiellończyk wydał akt inkorporacji Prus (wraz z Pomorzem Gdańskim) do Polski; 1466 Pomorze Gdańskie na mocy pokoju tor., kończącego wojnę trzynastoletnią, wróciło do Królestwa Pol., wchodząc w skład Prus Królewskich. W 1919 na mocy traktatu wersalskiego Pomorze Gdańskie powróciło do Polski (na jego obszarze utworzono woj. pomor.); Gdańsk z najbliższą okolicą został wyodrębniony jako Wolne Miasto Gdańsk; 1945 całe Pomorze Gdańskie wróciło do Polski.