Polo Marco

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Polo Marco, ur. 1254, Wenecja albo Korčula (obecnie w Chorwacji), zm. 8 I 1324, Wenecja,

wenecki podróżnik i kupiec, najwybitniejszy podróżnik europejski w średniowieczu.

Urodził się 1254 w Wenecji albo na Korčuli (obecnie w Chorwacji). Odbył jedną z najsłynniejszych w dziejach podróż do Azji. Jego ojciec Niccoló i stryj Matteo, zamożni kupcy weneccy, już w latach 1260–69 podróżowali w celach handlowych do Chin. Z Konstantynopola przez Krym dotarli do Wołgi, a dalej przez Bucharę, Samarkandę i Tienszan do południowej Dżungarii, wreszcie do Chanbałyku (Pekin). Obdarowani hojnie przez wielkiego chana Kubilaja, wrócili do Wenecji, przywożąc dodatkowo listy od chana do papieża.

.

Podróże po Azji

W 1271 Polowie wyprawili się ponownie do Chin w celach kupieckich, a także z misją od papieża Grzegorza X do wielkiego chana Mongołów. Tym razem zabrali ze sobą 17-letniego wówczas Marco, który w ten sposób rozpoczął swoją wielką podróż do Azji. Podróżował 24 lata. Przez Azję Mniejszą, Persję, Afganistan i Pamir Polowie przedostali się do Kaszgarii, skąd Jedwabnym Szlakiem zawędrowali do prowincji Gansu w północnych Chinach. Po odwiedzeniu Karakorum udali się przez Gobi do Chanbałyku, gdzie przybyli 1275. W Chinach przeżyli 17 lat, zajmując się handlem lub pracując w służbie Kubilaja. Marco Polo, jego szczególny ulubieniec, był obdarzany różnymi względami, urzędami i dostojeństwami; chan uczynił go nadwornym doradcą, a później swym emisariuszem. Polo, pełniąc rozmaite funkcje, miał okazję zwiedzić cały kraj, dotarł także do Birmy. Przez 3 lata był zarządcą miasta Jandżu (Yangzhou) w prowincji Jiangsu we wschodnich Chinach. W 1292 Polowie udali się w drogę powrotną otrzymawszy od chana zezwolenie na wyjazd oraz zadanie zawiezienia mongolskiej księżniczki perskiemu księciu. Żeglowali wzdłuż wybrzeży południowych Chin, Półwyspu Indochińskiego i Sumatry, następnie przez Cejlon, wzdłuż Wybrzeża Malabarskiego w Indiach aż do wybrzeży Persji, gdzie 1294 zastała ich wieść o śmierci Kubilaja. Z Ormuzu drogą lądową przez Persję i Armenię dotarli do Trabzonu (Trapezunt), skąd statkiem przez Konstantynopol dopłynęli 1295 do Wenecji, przywożąc zaszyte w chałatach podróżniczych klejnoty.

Opis podróży, znaczenie historyczne

Trzy lata po powrocie Marco Polo został pojmany przez Genueńczyków w potyczce morskiej. W niewoli podyktował w latach 1298–99 współwięźniowi Rusticellowi (Rusticianus) z Pizy swoje wspomnienia, w których zawarł nie tylko własne obserwacje z podróży i pobytu w Chinach, ale także wiadomości o zasłyszanych krajach, np. o Madagaskarze i Etiopii. Jego informacje wzbudziły w ówczesnej Europie niezwykłe zainteresowanie, jednak bogactwo opisywanych przez niego faktów i nowość omawianych zjawisk jeszcze długo wzbudzały wątpliwości co do ich autentyczności. Wielu uznawało jego relację za całkowicie wymyśloną i fantastyczną. Chociaż większość historyków uważa, że Marco Polo rzeczywiście przebywał w Chinach, to ostatnio pojawiły się sugestie, iż w rzeczywistości nie dotarł on tak daleko i tylko przekazywał informacje usłyszane od innych. Sceptycy wskazują, że w jego relacjach brak wzmianek m.in. o piśmie chińskim, jedzeniu pałeczkami, herbacie, krępowaniu stóp, Wielkim Murze. Postać Marco nie pojawia się w chińskich źródłach z tego okresu, mimo jego twierdzeń, że był emisariuszem Kubilaja. Z drugiej strony, Marco opisuje w szczegółach inne fakty z życia na Dalekim Wschodzie, np. papierowe pieniądze, strukturę mongolskiej armii czy cesarski system pocztowy. Wspomina również Japonię używając chińskiego określenia Zipang lub Cipangu, co powszechnie uważane jest za pierwszą wzmiankę o tym kraju w literaturze Zachodu. Opis Marco Polo należy do najcenniejszych, obok sprawozdania flamandzkiego podróżnika Willema Rubruka, średniowieczych źródeł wiedzy o wschodniej i południowej Azji. Przewyższa mnogością spostrzeżeń wcześniejsze relacje pierwszego znanego podróżnika polskiego Benedykta Polaka i podróżnika włoskiego Giovanniego da Pian del Carpinego. Opis ten odgrywał przez kilkaset lat rolę ważnego źródła informacji o dalekich krajach Azji, znalazł odbicie w średniowiecznej kartografii, wyparł nazewnictwo geografii antycznej i aż do czasów Krzysztofa Kolumba był podstawą geografii i kartografii krajów Wschodu, istotnie wpłynął też na zainteresowanie się tymi krajami. Europa dowiedziała się np. o bogatych cywilizacjach Dalekiego Wschodu i Indii, co miało niemałe znaczenie w epoce wielkich odkryć geograficznych. Opisy Marco Polo zachęciły do dalekich wypraw zamorskich wielu żeglarzy, m.in. Kolumba i Vasco da Gamę. Dzieło należy do „nieśmiertelnych” w literaturze światowej — już w średniowieczu było wielokrotnie przepisywane i przekładane, a od XV w. jest wydawane drukiem w różnych językach i pod różnymi tytułami. Najbardziej rozpowszechnione w dawnych czasach stało się wydanie weneckiego humanisty Giovanni Battisty Ramusio pt. Navigazioni e viaggi (t. 1–2 1559). W języku polskim zostało wydane z rękopisu starofrancuskiego w przekładzie Anny Ludwiki Czerny pt. Opisanie świata (1954, wydanie 3 1993).

Marco Polo zmarł w Wenecji 8 I 1324. Jego imieniem nazwano m.in. pasmo górskie Bokalyk-tag w górach Kunlun.

Wyprawy Marco Polo

Polo Marco, Opisanie Świata, miniatura przedstawiająca Wenecję

Polo Marco, Podróże, miniatura francuska przedstawiająca ojca Marco Polo — Niccoló i stryja Matteo przed wielkim chanem Kubilajem — Bibliothèque nationale, Paryż