Poe Edgar Allan
 
Encyklopedia PWN
Poe
[pou]
Edgar Allan Wymowa, ur. 19 I 1809, Boston, zm. 7 X 1849, Baltimore,
amerykański pisarz i krytyk literacki; romantyk.
Kalendarium
Urodził się 19 I 1809 w Bostonie.
Skomplikowana, skandalizująca biografia
Osierocony w wieku 2 lat (co z pewnością miało wpływ na jego psychikę) i wychowany przez rodzinę kupca J. Allana (stąd drugie imię), odbył kilkuletnią służbę w armii i krótkotrwałe studia na University of Virginia w Charlottesville oraz w Akademii Wojskowej Stanów Zjednoczonych w West Point. W 1835 poślubił swą niespełna 13-letnią kuzynkę, która zmarła wkrótce na gruźlicę. Na jego biografię w ostatnim okresie złożyły się też problemy z alkoholem, nieudana próba samobójstwa, wreszcie śmierć w tajemniczych okolicznościach 7 X 1849 w Baltimore.
W poezji — prekursor symbolizmu
Karierę literacką rozpoczął od poezji; uprawiał lirykę posępnych wyznań i refleksji, przepojoną mrocznymi obrazami cierpienia i nieszczęśliwej miłości, wprowadzał do niej elementy fantastyczne, łączył poetykę symbolicznych wizji z kunsztowną instrumentacją rytmiczno-dźwiękową; spośród licznych wierszy Edgara Allana Poego do najsłynniejszych należą Kruk (1845) i Ulalume (1847). Jego poezja miała charakter prekursorski wobec symbolizmu, którego przedstawiciele (głównie Ch. Baudelaire) stali się odkrywcami i naśladowcami Poe. W Polsce była bliska twórcom Młodej Polski, tłumaczyli ją m.in. B. Leśmian, A. Lange, Miriam. Do najciekawszych zbiorów wierszy Poego należą: Tamerlane and Other Poems (1827), Al Araaf, Tamerlane, and Minor Poems (1829), Poems by Edgar Allan Poe (1831), The Ravel and Other Poems (1845); Poezje wybrane (1960, 1995).
W prozie — prekursor noweli detektywistycznej i powieści grozy
Jako prozaik, zwłaszcza autor krótkich opowiadań, zapoczątkował mroczną romantyczną prozę gotycką z wyraźnymi elementami fantastyki, horroru i groteski; często pojawiały się w nich obsesyjnie powtarzane tematy: śmierci, niesamowitych wizji i snów, transu hipnotycznego i halucynacji, także sobowtóra, zagadki i szyfru. Poe był mistrzem posępnego nastroju, wywołanego w równym stopniu opisami świata rzeczywistego, jak i chorobliwego lęku głównych bohaterów. Gotyckie nowele i opowiadania zebrał Poe w tomach: Tales of the Groteskque and Arabesque (1839), Prose Romances of Edgar Allan Poe (1843), Tales (1845). Najbardziej znane z licznych utworów tego gatunku to: Ligeja 1837, Zagłada domu Usherów 1839 — studia szaleństwa i postępującej dezintegracji, Studnia i wahadło 1843. W Polsce nowele te cieszą się niesłabnąca popularnością, o czym świadczą stale wydawane wybory, m.in.: Nowele o miłości (1912), Opowieści nadzwyczajne (1913), Arabeski (t. 1–2 1922), Groteski (1924), Opowiadania (t. 1–2 1956), Opowieści niesamowite (1984, 2002), Maska Śmierci Szkarłatnej (1992), Opowieści nieprawdopodobne (1996), Opowieści niezwykłe (1997), Wybór opowiadań (2002), Opowieści tajemnicze i szalone (2006).
Edgar Allan Poe był również twórcą prozy detektywistycznej, w której stworzył postać detektywa posługującego się w swojej pracy dedukcją, kładąc tym podwaliny pod współczesną powieść detektywistyczną (jego kontynuatorem stał się w 2. połowie XIX w. angielski pisarz A. Conan Doyle, twórca postaci Sherlocka Holmesa); do najlepszych opowiadań zalicza się: Zabójstwo przy rue Morgue, Złoty żuk, Tajemnica Marii Rogêt oraz Skradziony list.
Pionierska działalność na polu krytyki literackiej
Poe przyczynił się również do rozwoju amerykańskiej krytyki literackiej; był wnikliwym teoretykiem literatury, postulował ocenę formalnych cech dzieła, a nie jego kontekstu moralnego czy filozoficznego (np. esej The Philosophy of Composition 1846, recenzje poezji H.W. Longfellowa i prozy N. Hawthorne’a). Zajmował się ponadto, czerpiąc z tego zresztą w pewnych okresach znaczne dochody, redagowaniem magazynów, głównie literackich, m.in. „Southern Literary Messenger”, „Sunday Times”, „Broadway Journal”, bezlitośnie niszcząc reputację współczesnych mu pisarzy.
Bibliografia
Complete Works, vol. 1–17, New York 1902.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia