Perykles, Periklḗs, ur. ok. 490, Ateny, zm. 429 p.n.e., tamże,
polityk ateński.
Perykles
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się ok. 490 w Atenach. Pochodził z zamożnej rodziny arystokratycznej; był synem Ksantipposa, zwycięskiego dowódcy Greków w bitwie z Persami pod Mykale (479 p.n.e.), i Agarysty, siostrzenicy Klejstenesa, twórcy demokracji ateńskiej; jego nauczycielem był filozof Anaksagoras z Klazomenaj.
Działalność reformatorska
Po śmierci Efialtesa, zwolennika radykalnej demokratyzacji ustroju ateńskiego, stał się samodzielnym przywódcą ludu (demos), wprowadzając wkrótce dwie ważne demokratyczne reformy: diety dla sędziów oraz dostęp do najważniejszego kolegium urzędników (archonci) dla członków trzeciej klasy majątkowej, zeugitów (458 p.n.e.); umożliwił w ten sposób wszystkim obywatelom angażowanie się w życie polityczne; popularność wśród ubogich Ateńczyków dodatkowo pozyskał refundując im (ze skarbu państwa) wstęp na przedstawienia teatralne. Ponadto 452 p.n.e. wprowadził prawo ograniczające obywatelstwo do tych Ateńczyków, których oboje rodzice byli obywatelami Aten (pośrednio podnosiło więc status kobiet-obywatelek). Było to niekorzystne dla arystokratycznych elit, których członkowie tradycyjnie zawierali polityczne małżeństwa ponad granicami poszczególnych polis.
Protektor sztuki
Peryklesowi przypisuje się ambitny program w dziedzinie budownictwa (m.in. Partenon i Propyleje na Akropolu), zrealizowany zapewne dzięki możliwości korzystania z zasobów skarbca Związku Ateńskiego, przeniesionego 454 p.n.e. z Delos do Aten. W inicjatywach budowlanych uczestniczyli najwięksi artyści epoki, m.in. Fidiasz. Perykles pozostawał w bliskich związkach z intelektualistami, np. filozofami — Protagorasem z Abdery i Anaksagorasem, czy tragikiem Sofoklesem.
Zarzuty opozycji
Ambitna polityka Peryklesa i jego pozycja w Atenach wywoływały niezadowolenie stronnictwa arystokratycznego; rozsiewano plotki, że Fidiasz sprowadza mu kobiety, zarzucano, że marnotrawi dochody państwa; jednak od 443 p.n.e., kiedy sąd skorupkowy skazał na wygnanie przywódcę opozycji Tukidydesa, Perykles niemal całkowicie zdominował życie polityczne Aten i był corocznie wybierany na kluczowy urząd stratega. Wrogowie Peryklesa zwalczali go więc pośrednio i atakowali jego przyjaciół: Anaksagorasa (wygnanego za bezbożność) i Fidiasza, który — oskarżany początkowo o kradzież złota na posąg Ateny Partenos, a później o bezbożność — został wtrącony do więzienia, gdzie zmarł, a także drugą żonę Peryklesa, Aspazję z Miletu.
Polityka zagraniczna
Perykles początkowo skłaniał się ku ofensywnej polityce Aten na 2 frontach: przeciwko Persji (zwłaszcza pomoc dla powstania w Egipcie) i przeciwko Sparcie oraz jej sojusznikom; kiedy jednak polityka ta skończyła się fiaskiem, zrezygnował z niej i 446 p.n.e. zawarł pokój 30-letni ze Spartą. Wzrost siły Aten w następnych latach wywoływał coraz większy niepokój Sparty i jej sojuszników, a hegemonistyczna polityka Peryklesa wobec członków Związku Ateńskiego (m.in. ograniczanie niezależności sprzymierzonych polis, arbitralne zmiany wysokości płaconego przez nie trybutu) powodowała bunty państw związkowych i wrogo nastawiała do Aten grecką opinię publiczną; 440 p.n.e. wybuchła rewolta na Samos (najważniejszego, oprócz Aten, członka Związku Ateńskiego), a jej stłumienie zajęło Peryklesowi niemal rok.
Wojna ze Spartą
W 432 p.n.e. wybuchł konflikt między obu ugrupowaniami zwany wojną peloponeską; Perykles opracował strategiczny plan działań zbrojnych — obrona za Długimi Murami (wzniesionymi z jego inicjatywy) na lądzie w Attyce i nękające operacje floty wokół Peloponezu, który dawał nadzieję na sukces; unikanie walnej bitwy ze Spartanami wywołało jednak niezadowolenie. W 430 p.n.e. w Atenach wybuchła zaraza (zmarła także najbliższa rodzina Peryklesa), która nadszarpnęła morale Ateńczyków zmęczonych wojennymi trudami; Perykles został pozbawiony urzędu stratega, który wkrótce powierzono mu ponownie; niedługo potem jednak zachorował i 429 p.n.e. zmarł.
