Pergamon,
ruiny staroż. miasta w zachodniej Turcji, w ilu İzmir, w pobliżu wybrzeża M. Egejskiego, na północnych przedmieściach m. Bergama.
Pergamon
Encyklopedia PWN
stolica państwa pergameńskiego od III w. p.n.e.; drugi po Aleksandrii ośr. kultury i sztuki hellenistycznej (wielka biblioteka, szkoła rzeźbiarska) oraz nauki (szkoła filol., Krates z Mallos); największy rozkwit w 1. poł. II w. p.n.e. (m.in. realizacja wielkiego programu budowlanego Eumenesa II); 133 p.n.e. anektowany przez Rzym; 717 zniszczony przez Arabów. Wykopaliska (niem. prowadzone od 1878 do dziś, z przerwami) odsłoniły m.in. miasto położone na zboczu wzgórza, składające się z 3 gł. zespołów połączonych krętą drogą; miasto górne, rezydencjonalne (zw. też akropolem), rozłożone na 4 tarasach (częściowo sztucznych) wokół teatru (w miejscu budynku scenicznego rozległy taras ze świątynią Dionizosa na północnym krańcu); znajdowały się tu król. pałace, gł. świątynia P. — Ateny Polias Nikeforos (ok. 275 p.n.e.), otoczona stoą (propyleje II w. p.n.e., zrekonstruowane w Pergamon Museum w Berlinie), słynna biblioteka, ołtarz Zeusa (pergameński ołtarz); miasto środkowe — z domami mieszkalnymi wokół sanktuarium Demeter (1. poł. III w. p.n.e.), świątyń Hery, Basilei i Asklepiosa; miasto dolne — m.in. z dużymi domami perystylowymi, otaczającymi dolną agorę (handl.), zamkniętą z 4 stron piętrowymi portykami doryckimi; poza murami obronnymi m.in. ruiny rzymskiej świątyni Serapisa; dalej (ok. 2,5 km) sanktuarium Asklepiosa (temenos) koło świętego źródła (ślady kultu od IV w. p.n.e.) ze świątynią wzorowaną na rzymskim Panteonie (II w. n.e.) i urządzeniami kąpielowymi. Niezwykłe rozwiązania arch. w P. (wyczucie monumentalizmu, umiejętność komponowania zespołów w harmonii z krajobrazem) stanowią jedno z największych osiągnięć urbanistyki hellenistycznej.
