Pasteur Louis

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Pasteur

[pastọ̈:r]

Louis , ur. 27 XII 1822, Dôle, zm. 28 IX 1895, Villeneuve-l’Étang k. Paryża,

francuski chemik i mikrobiolog, twórca podstaw mikrobiologii i immunologii.

Urodził się 27 XII 1822 w Dôle.

Wywodził się z rodziny chłopskiej osiadłej od kilku pokoleń w małym miasteczku i zajmującej się garbarstwem. Po ukończeniu nauki w Arbois i Besançon udał się do Paryża do szkoły kształcącej nauczycieli (École Normale). Jeszcze przed ukończeniem nauki został mianowany pomocnikiem i asystentem jednego z wykładowców, J.B. Dumasa. Uczelnię ukończył 1847. W 1848 został zastępcą profesora w katedrze chemii na uniwersytecie w Salzburgu.

Kariera naukowa

W 1854 przeniósł się na uniwersytet w Lille, obejmując stanowisko profesora i dziekana na Wydziale Przyrodniczym. W 1857 powrócił do Paryża i objął kierownictwo naukowe i administracyjne École Normale. Od 1867 był profesorem Sorbony. Był także członkiem wielu towarzystw naukowych, m.in.: francuskiej Akademii Nauk, francuskiej Akademii Medycyny, Akademii Francuskiej i Akademii Umiejętności.

Pierwsze odkrycia

Pierwsze prace Pasteura z zakresu krystalografii, dotyczące kryształów kwasu winowego i rozdzielania racematów, zapoczątkowały rozwój stereochemii. W latach 1857–68 badał proces fermentacji mlekowej, następnie fermentacji masłowej, alkoholowej i octowej (fermentacja). Wykazał, że procesy fermentacyjne, uważane dotychczas za wyłącznie chemiczne, są wywoływane przez drobnoustroje, przy czym każdemu typowi fermentacji odpowiadają inne drobnoustroje. Odkrył też, że fermentacja zastępuje drobnoustrojom oddychanie w warunkach beztlenowych. Określił potrzeby pokarmowe drobnoustrojów, tworząc podstawy ich fizjologii.

Odkrycia te miały też znaczenie praktyczne i stały się podstawą opracowania metod chronienia przed zepsuciem m.in. wina, piwa i octu (pasteryzacja).

Teoria samorództwa do lamusa

Doświadczenia Pasteura dotyczące drobnoustrojów występujących w powietrzu wykazały, że rozwijają się one zawsze z takich samych organizmów, co doprowadziło do ostatecznego obalenia teorii samorództwa oraz dało dowody stałości gatunkowej wśród drobnoustrojów. Ponadto zapoczątkowało wprowadzoną przez J. Listera antyseptykę. Pasteur est też autorem metodyki laboratoryjnej pracy bakteriologicznej (autoklawy, pożywki, pasażowanie bakterii i uzyskanie ich czystych kultur).

Szczepionki

W 1865 rozpoczął badania zakaźnej choroby gąsienic jedwabnika — pebryny. Ustalił jej przyczynę oraz opracował metody zapobiegania. Na podstawie badań kolejnych chorób (cholery drobiu, wąglika, różycy świń) ustalił, że choroby zakaźne są wywoływane przez swoisty dla nich drobnoustój. Odkrył też, że można im skutecznie zapobiegać przez uodparnianie organizmu przez szczepienia ochronne osłabionymi zarazkami. W 1880 wprowadził szczepienia ochronne przeciw cholerze drobiu, 1881 — przeciw wąglikowi, 1883 — przeciw różycy świń.

Odkrycia te stały się podstawą mikrobiologii lekarskiej i immunologii.

Walka z wścieklizną

W 1881–85 prowadził badania wścieklizny, które doprowadziły do stworzenia szczepionki, skutecznie zastosowanej u człowieka. W 1885 po raz pierwszy w ten sposób uratowano życie 9-letniego chłopca pokąsanego przez wściekłego psa. Zapoczątkowało to rozwój instytutów pasteurowskich, w których początkowo prowadzono główne prace mające na celu zwalczanie wścieklizny, później zaś przekształcono je w ośrodki prowadzące szeroko zakrojone badania bakteriologiczne i immunologiczne (Instytut Pasteura).

Wyjątkowy naukowiec

Pasteur był też prekursorem zastosowania biologicznego metod walki ze szkodnikami — stosował (1888) pałeczki rzekomodurowe do zwalczania plagi królików.

Rozległość zainteresowań, zdolność formułowania śmiałych uogólnień oraz pomysłowość w rozwiązywaniu problemów technicznych zapewniły Pasteurowi wyjątkową pozycję w nauce, a wyniki jego badań miały doniosłe znaczenie praktyczne, przynosząc rolnictwu i przemysłowi Francji istotne korzyści gospodarcze. Mimo dwukrotnego udaru mózgowego pracował intensywnie aż do samej śmierci. Zmarł 28 IX 1895 w Villeneuve-l’Étang koło Paryża.