Pasternak Boris L.
 
Encyklopedia PWN
Pasternak Boris L., ur. 10 II 1890, Moskwa, zm. 30 V 1960, Pieriediełkino k. Moskwy,
rosyjski poeta, prozaik i tłumacz.
Kalendarium
Urodził się 10 II 1890 w Moskwie. Pochodził z zasymilowanej rodziny żydowskiej, był synem malarza Leonida Pasternaka i pianistki Rozalii Kaufman. Jego rodzina przyjaźniła się z wybitnymi artystami; obcowanie ze sztuką i zawodowe pasje rodziców sprzyjały wszechstronnemu rozwojowi przyszłego pisarza — Boris Pasternak nieźle rysował, zafascynowany osobowością A. Skriabina studiował teorię muzyki i kompozycję (1903–09), następnie zaś filozofię (Moskwa, Marburg 1909–13), by po debiucie poetyckim Blizniec w tuczach (1914) i tomiku Powierch barjerow (1917) poświęcić się literaturze.
Intelektualna i zmysłowa poezja
Uznanie zyskały mu zbiory Siestra moja — żyzń (1922) oraz Tiemy i wariacyi (1923). Inspirowane wydarzeniami rewolucyjnymi poematy: Wzniosła choroba (1924, przekład polski fragmentów 1962), Rok dziewięćset piąty (1927, przekład polski fragmentów 1962), Lejtienant Szmidt (1926–27) oraz powieść wierszem Spiektorskij (1931) są świadectwem historiozoficznych przemyśleń autora. Pierwszy tom prozy Rasskazy (1925) zawiera m.in. opowiadanie Dzieciństwo Luvers (1922, wydanie polskie 1973), stanowiące próbę ukazania psychiki dojrzewającej dziewczynki za pomocą środków modernistycznej narracji. Pokoleniowo (a początkowo także przez poetykę) związany z futurystami. Pasternak, w miarę rosnących tendencji totalitarnych, dystansował się wobec oficjalnej polityki kulturalnej, grup i organizacji literackich, broniąc prawa artysty do indywidualnej drogi twórczej i wewnętrznej niezależności.
Kongenialne przekłady
Od lat 30., prócz ważnego zbioru wierszy Wtoroje rożdienije (1932), dał się poznać jako znakomity tłumacz (m.in. Gruzinskije liriki 1936); jego przekłady wierszy R.M. Rilkego i późniejsze (z lat 40. i 50.) dramatów J.W. Goethego i W. Szekspira są uznawane za kongenialne. Tłumaczył także utwory poetów polskich, m.in. J. Słowackiego, B. Leśmiana. Podczas II wojny światowej ogłosił zbiory Na rannich pojezdach (1943) i Ziemnoj prostor (1945). W 1956–59 powstał ostatni cykl jego liryków Kogda razgulajetsia (1956–59, wydanie pośmiertne 1965).
Powieść o rewolucji i wojnie domowej
Za dzieło swego życia Pasternak uważał powieść Doktor Żywago (Mediolan 1957, wydanie w języku włoskim, tamże 1958 wydanie w języku rosyjskim, wydanie polskie Paryż 1959, tłumaczenie P. Hostowiec [J. Stempowski], wydanie nowe 1990, wydanie osobne rosyjskie 1989, ekranizacja amerykańska 1965, reżyseria D. Lean); protest przeciw zburzeniu przez rewolucję ładu społecznego i etycznego zyskał w niej tragiczny i zarazem optymistyczny wymiar w postawie bohatera, który przyjmując swój los i cierpienia z ewangeliczną pokorą, pozostał wewnętrznie wolny. Chrześcijańską wymowę dzieła pogłębia zamykający je cykl 25 liryków Wiersze Jurija Żywago. Ostra kampania prasowa zorganizowana przeciw Pasternakowi po ogłoszeniu powieści za granicą i polityczny ostracyzm, któremu go poddano, spowodowały rezygnację z przyznanej mu 1958 Nagrody Nobla. Pisarz zmarł 30 V 1960 w Pieriediełkinie koło Moskwy. Dla zrozumienia światopoglądu i estetyki Pasternaka duże znaczenie ma proza autobiograficzna: List żelazny (1931, wydanie polskie 1973) i Szkic do autobiografii (tytuł rosyjski Ludi i położenija 1957, wydanie polskie 1973), eseistyka oraz obszerna korespondencja z wybitnymi przedstawicielami kultury europejskiej.
Techniki narracyjne
Wyostrzona zmysłowość, chłonność rzeczywistości, ujęta w kategoriach filozoficznej refleksji, leży u źródeł idei sztuki jako „gąbki”, transpozycji intensywnie przeżytej biografii. Witalistyczna postawa Pasternaka czyni go poetą żywiołów (zwłaszcza „współodczuwającej” przyrody) i silnych namiętności. Młodzieńcze fascynacje malarstwem i muzyką zaważyły na strukturze jego utworów — tematyce, stronie brzmieniowej, kompozycji: zasada kontrapunktu jako sposobu budowy metafory (metonimii) łączy się u Pasternaka z kubistycznym przesunięciem obrazów i symultanicznym prowadzeniem wątków. Forma jest jednak podporządkowana semantyce, a perfekcyjny warsztat służy dyscyplinie myśli. Boris Pasternak używał tradycyjnego metrum, lecz odnowił i zradykalizował narrację liryczną przez emocjonalne napięcie, dynamikę frazy, gęstość i komplikację materii słownej. Przejście od śmiałych eksperymentów do wyrafinowanej prostoty jest naturalną ewolucją elitarnej poezji jednego z najznakomitszych liryków XX w.
W Polsce utwory Pasternaka tłumaczyli i popularyzowali m.in.: W. Broniewski, J. Tuwim, M. Jastrun, W. Woroszylski, J. Waczków, zwłaszcza zaś S. Pollak; polskie wybory: Poezje (1962), Drogi napowietrzne i inne utwory (1973), Poezje wybrane (1987).
Bibliografia
Sobranije soczinienij, t. 1–4, Ann Arbor 1958–61;
Sobranije soczinienij, t. 1–5, Moskwa 1989–92.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia