Parler

Parler, Parlier,

szt. plast. rodzina niem. architektów i rzeźbiarzy.

Działali od 2. połowy XIV do początku XV w. w Nadrenii, Szwabii, Frankonii, Austrii i Czechach; ich twórczość wywarła zasadniczy wpływ na rozwoj późnogotyckiej architektury i rzeźby oraz powstanie stylu międzynarodowego w środkowej Europie. Heinrich I , ur. ok. 1333, zm. 1371, architekt; uczestniczył w budowie katedr w Kolonii i Augsburgu oraz kościoła NMP w Norymberdze; 1351 rozpoczął budowę chóru kościoła w Schwäbisch Gmünd, tworząc nowy schemat budowli halowej zamkniętej poligonalnie z obejściem i kaplicami pomiędzy wpuszczonymi do wnętrza przyporami. Peter , ur. 1332, zm. 13 VII 1399, syn i uczeń Heinricha I, architekt i rzeźbiarz; najwybitniejszy z Parlerów; od 1352 uczestniczył w budowie kościoła NMP w Norymberdze; od 1356 kontynuował (po śmierci Mateusza z Arras) budowę katedry Św. Wita w Pradze (prezbiterium, zakrystia, kaplica św. Wacława, południowe ramię transeptu); pod wpływem angielskiego stylu dekoracyjnego (decorated style) zastosował bogate maswerki płomieniste oraz sklepienia sieciowe (1385) i stalaktytowe (ok. 1362), wykonał nagrobek (cenotaf) Przemysława Ottokara I (1374–77) oraz cykl popiersi portretowych w triforiach prezbiterium (ok. 1374–1385, m.in. autoportret); wzniósł prezbiterium kościoła Św. Bartłomieja w Kolínie; od 1373 kontynuował budowę mostu Karola i staromiejskiej Wieży w Pradze, wykonując jej dekorację rzeźbiarską; 1378–87 wzniósł kaplicę Wszystkich Św. w Zamku na Hradczanach; rzeźby Petera cechuje plastyczny. modelunek i silna ekpresja; jego sztuka wpłynęła m.in. na twórców tzw. Pięknych Madonn. Johann, daty życia nieznane, ojciec Heinricha II; od 1359 kierował budową katedry we Fryburgu Bryzgowijskim. Heinrich II architekt, ur. po 1354, data śmierci nieznana, syn Johanna, rzeźbiarz, architekt; od ok. 1370 uczetniczył w budowie i pracach nad wyposażeniem katedry Św. Wita w Pradze: udział w powstaniu figury św. Wacława (1373), cenotafów Brzetysława I i Spitygniewa II oraz popiersia Wacława I w triforium; po 1378 działał w Brnie (Pietà w kościele Św. Tomasza, przypisywana). Wenzel (Wenczel), ur. ok. 1357, zm. przed 2 VIII 1404, syn Petera, brat Jana i Janco, architekt; od 1377 wzmiankowany przy budowie katedry Św. Wita w Pradze, przy której rozpoczął wznoszenie wieży południowej; na przełomie 1397 i 1398 wyjechał do Wiednia, gdzie 1400 objął kierownictwo budowy katedry Św. Szczepana (prace przy wieży południowej). Jan, ur. ok. 1360, zm. 1406, syn Petera, architekt, rzeźbiarz; ok. 1388 uczestniczył(?) w budowie kościoła Św. Barbary w Kutnej Horze; 1398 objął kierownictwo budowy katedry Św. Wita w Pradze, kontynuując po swoim bracie budowę i dekorację wieży południowej. Janco, syn Petera, architekt; kierował budową katedr w Wiedniu (1404–29) i Zagrzebiu (lata 30. XV w.). Peter, zwany Petřlík, architekt; od 1406 budowniczy katedry Św. Wita w Pradze.

Piotr Krasny

Bibliografia

Die Parler und der schöne Stil 1350–1400, Hrsg. A. Legner, Bd. 1–6, Köln 1978–80.

Parler Peter, Autoportret, w tryforium prezbiterium katedry Św. Wita, Praga

Praga, most Karola i Hradczany

Norymberga, studnia Schöner Brunnen, 1385–96

Kutná Hora, gotyckie sklepienia kościoła Św. Barbary, prezbiterium 1489–99, nawa główna 1540–48 (Czechy)

Praga, most Karola, widok ze Staromiejskiej Wieży Mostowej, w głębi Hradczany (Czechy)

Parler Piotr, Anna Świdnicka, rzeźba w tryforium katedry Św. Wita w Pradze, 1374–1385