paralaksa
 
Encyklopedia PWN
paralaksa
[gr.],
astr. zjawisko zmiany kierunku, w którym obserwowany jest obiekt astr., w wyniku zmiany położenia obserwatora, a także kąt między kierunkami do danego obiektu poprowadzonymi z 2 różnych położeń obserwatora.
Dla małych wartości tego kąta p. jest wprost proporcjonalna do odległości między obydwoma położeniami obserwatora (tzw. bazy) i odwrotnie proporcjonalna do odległości obiektu. Pomiar p. pozwala na wyznaczenie odległości do ciała niebieskiego (metoda p. trygonometrycznych). W przypadku ciał Układu Słonecznego bazą jest promień Ziemi; określając jednocześnie z 2 oddalonych od siebie punktów na powierzchni Ziemi kierunki do danego obiektu (Słońca, Księżyca, planety), można obliczyć kąt między prostymi łączącymi obiekt ze środkiem Ziemi i jednym z punktów obserwacji (p. dzienna, p. geocentryczna; ulega zmianie w ciągu doby). W pomiarach odległości gwiazd bazą jest średnica okołosłonecznej orbity Ziemi; roczny obieg Ziemi sprawia, że każda gwiazda w ciągu roku gwiazdowego zatacza na sferze niebieskiej elipsę, której duża półoś (p. roczna, p. heliocentryczna) wyrażona w sekundach łuku wynosi π = 206 265 a/r, gdzie a jest półosią orbity Ziemi, r — odległością gwiazdy od Słońca, wyrażoną w tych samych jednostkach co a. P. dzienna Słońca jest równa 8″,8, a p. roczna najbliższej znanej gwiazdy (Proxima) wynosi 0″,769. Wskutek trudności pomiaru tak małych kątów, metoda p. trygonometrycznych może być użyta do wyznaczania odległości tylko najbliższych gwiazd. Informacje o odległościach dalszych gwiazd uzyskuje się w sposób pośredni, np. wykorzystując związek między widmem gwiazdy a jej jasnością absolutną (metoda p. spektroskopowych), a także z przesunięcia gwiazd na sferze niebieskiej, będącego odbiciem ruchu Słońca w stosunku do tych gwiazd (p. średnie), z obserwacji ruchów własnych gromad gwiazd (p. grupowe) oraz z obserwacji parametrów orbit gwiazd wizualnie podwójnych (p. dynamiczne).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia