Państwowe Gospodarstwa Rolne

Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR), od 1976 Państwowe Przedsiębiorstwa Gospodarki Rolnej,

wielkoobszarowe przedsiębiorstwo państwowe,

powołane VII 1949 z połączenia: Państwowych Nieruchomości Ziemskich, Państwowego Zakładu Chowu Koni i Państwowego Zakładu Hodowli Roślin; kierowane przez Generalną Dyrekcję, od 1951 przez Minist. PGR, od 1956 przez Minist. Rolnictwa. Zadaniem PGR było zwiększenie produkcji roślinnej i zwierzęcej na potrzeby ludności miejskiej a także propagowanie wyższości państwowych i społecznych gospodarstw rolnych nad indywidualnymi. PGR zwiększały swoją powierzchnię o grunty odbierane chłopom, a zwłaszcza o należące do innych resortów (Minist. Oświaty, Minist. Zdrowia); w 1. połowie lat 50. areał PGR osiągnął ok. 3,2 mln ha, a 1956 ich udział w ogólnej powierzchni użytków rolnych osiągnął 12,6%, przy silnej koncentracji tych gospodarstw na zachodzie i północy kraju (w województwie szczecińskim ponad 40% ogółu użytków rolnych, w koszal. 35%, w gdańskim, olsztyńskim i zielonogór. ponad 20%). Mimo preferencji inwestycyjnych i zaopatrzeniowych, wyniki produkcyjne PGR były niedostateczne, a ich znaczna część przynosiła straty finansowe, ze względów politycznych jednak państwo w latach 60. i 70. nadal wspierało je rzeczowo (importowane dobra inwestycyjne, pasze) i finansowo. W 1980 PGR dysponowały ok. 3,5 mln ha użytków rolnych, tj. 18,5% ich ogólnej powierzchni, a udział tych gospodarstw w globalnej produkcji rolniczej wynosił 17,7%. W latach 80. nastąpiło niewielkie zmniejszenie areału PGR do 3,3 mln ha 1989 (17,8% ogólnej powierzchni), ale ich udział w produkcji globalnej rolnictwa zmniejszył się do 13,7%. W latach 90. przystąpiono do prywatyzacji PGR — ich grunty włączono do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, część sprzedano, większość wydzierżawiono. Wywołało to wielkie problemy społeczne, głównie na ziemiach zachodnich i północnych, związane z brakiem pracy dla wielotysięcznej rzeszy pracowników dawnych PGR.