Palladio Andrea

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Palladio Andrea, właśc. A. di Pietro della Gondola, ur. 8 XI 1508, Padwa, zm. 19 VIII 1580, Vicenza lub Maser,

włoski architekt i teoretyk architektury.

Urodził się 8 XI 1508 w Padwie. Twórczość Palladia wywarła ogromny wpływ na kolejne pokolenia architektów w Europie i Ameryce Północnej aż po XX w. Zjawisko wzorowania się na rozwiązaniach i pomysłach Palladia osiągnęło rangę europejskiego ruchu artystycznego i jest określane mianem palladianizmu.

Nauka, pierwsze prace

Palladio początkowo pracował w zakładzie kamieniarskim ojca (1521); 1524 przeniósł się do Vicenzy, gdzie podjął pracę w warsztacie Giovanniego i Girolamo de Podemuro, dzięki którym 1537 poznał G. Trissino, swego późniejszego mecenasa. Pod jego wpływem przyjął nazwisko Palladio i podjął studia z zakresu humanistyki. Kilkakrotnie podróżował do Rzymu (1541, 1546–47, 1549, 1554); opisy rzymskich budowli opublikował 1554 w Le antichità di Roma oraz w Descritione de le chiese, stationi, indulgenze e reliquie de corpi sancti, che sonno in la città di Roma. W 1556 pomagał D. Barbaro w przygotowaniu edycji dzieł Witruwiusza. Od 1552 był architektem miejskim Vicenzy, a od 1570 — Wenecji.

Projekty i realizacje

Jego twórczość obejmuje grupę budowli wzniesionych przede wszystkim w Vicenzie; projektował tam gmachy publiczne (przebudowa Palazzo della Ragione, zw. Basilica, 1548; Loggia del Capitaniato, początek lat 70. XVI w.; Teatro Olimpico, 1580, ukończony 1584 przez V. Scamozziego) oraz pałace miejskie (Thiene, 1542, nie dokończony; da Porto-Festa, 1547; Chiericati, 1547, ukończony 1680; Valmarana, obecnie Braga, 1565–71; Barbarano-Da Porto, 1570–75; Porto-Breganze, po 1571; Antonini w Udine, 1552–56). Od 1560 działał także w Wenecji, gdzie wzniósł: refektarz w klasztorze Benedyktynów San Giorgio Maggiore (1560–63), klasztor Santa Maria della Carità (1560, niedokończony), fasadę kościoła San Francesco della Vigna (1562–70), kościoły San Giorgio Maggiore (1566–1610) i Il Redentore (od 1576). Był także autorem willi wzniesionych na terenie Wenecji Euganejskiej: Godi-Malinverni w Lonedo di Lugo (1537–42), Valmarana w Vigardolo (1541–43), Pisani w Bagnolo (1542), Poiana w Poiana Maggiore (1548–49), Barbaro w Maser (1549–58), Cornaro w Piombino Dese (1551–53), Pisani-Placco w Montagnana (1552–55), Serego (1552–69) w Santa Sofia di Pedemonte (1556), Badoer we Fratta Polesine (ok. 1556), Foscari w Malcontenta di Mira (ok. 1558), Emo w Fanzolo di Vedelago (ok. 1559) i Almerico-Valmarana (zw. Rotonda lub Capra) koło Vicenzy (1565–66), o 4 identycznych elewacjach.

Cechy twórczości

Palladio stosował symetryczne rozwiązania przestrzenne i posługiwał się klasycznymi porządkami, często twórczo je modyfikował. Stworzył wzór reprezentacyjnej siedziby wiejskiej, zharmonizowanej z otoczeniem i dopasowanej do potrzeb użytkowników. Dwa rozwiązania: willa z portykiem lub loggią na osi, ujęta parą pawilonów połączonych z nią galeriami, najczęściej ćwierćkolistymi (np. Villa Badoer), oraz willa na planie centralnym z 4 portykami w każdej z elewacji (np. Villa Capra) zyskały miano palladiańskich i doczekały się setek naśladownictw w całej Europie. Swe poglądy na architekturę wyłożył w traktacie Cztery księgi o architekturze (1570, wydanie polskie 1955), w którym opublikował większość swych projektów wraz z komentarzami. W traktacie tym omówił nie tylko problematykę porządków, ale zajął się także zagadnieniem użyteczności konkretnych rozwiązań przestrzennych; rozwinął też teorię proporcji opartą na zasadach teorii muzycznej.

Andrea Palladio zmarł 19 VIII 1580 w Vicenza lub Maser.

W Vicenzie działa Centro Internazionale di Studi di Architectura Andrea Palladio, które jest światowym centrum badań twórczości Palladia i palladianizmu.

Palladio Andrea, Pałac Chiericati, Vicenza (Włochy)

Palladio Andrea, Villa Rotonda, od 1550, k. Vicenzy (Włochy)

Vicenza, Villa Almerico-Valmarana (zw. Rotonda lub Capra), A. Palladio (Włochy)

Vicenza, Basilica Palladiana (Włochy)

Palladio Andrea, kościół Zbawiciela (Il Redentore) w Wenecji, od 1577, wnętrze

Londyn, Banqueting House w pałacu Whitehall (Wielka Brytania)