Orisa
 
Encyklopedia PWN
Orisa, hindi Uṛīsā, ang. Orissa Wymowa,
stan we wschodnich Indiach, nad Zat. Bengalską, u nasady Płw. Indyjskiego;
pow. 155,8 tys. km2; 40,7 mln mieszk. (2009); stol. Bhubaneśwar. O. zamieszkują Orija (ok. 80% ludności stanu) z indoeur. rodziny językowej oraz ludy z rodziny austroazjat. (m.in. Munda); ponad 96% społeczeństwa wyznaje hinduizm; w miastach mieszka ok. 10% ludności; większe m.: Katak, Brahmapur, Sambalpur, Puri, Rurkela. Powierzchnia wyżynno-górska; wschodnia część wyż. Dekan, ograniczona górami krawędziowymi Ghaty Wschodnie (wysokość do 1501 m) od wąskiej niziny nadmor.; klimat zwrotnikowy, monsunowy wilgotny; średnia temp. miesięczna — od 22°C w styczniu do 27°C w maju; opady w lecie 1000–2000 mm; gł. rz. Mahanadi, przy ujściu do Zat. Bengalskiej tworzy rozległą deltę; lasy (ok. 40% powierzchni) monsunowe z drzewem tekowym i sandałowym. Podstawą gospodarki jest rolnictwo i górnictwo; sztucznie nawadnia się ok. 20% powierzchni ziem uprawnych; na wybrzeżu i w dolinie Mahanadi uprawa ryżu, juty, trzciny cukrowej, palmy kokosowej, na wyżynie — pszenicy, kukurydzy, prosa, roślin strączkowych; hodowla bydła, bawołów (siła pociągowa) i owiec w górach; wydobycie rud chromu (95% produkcji ogólnoind.), żelaza (16% produkcji krajowej), manganu (25%), boksytów oraz rud niklu, ołowiu; w północnej części stanu — węgla kam. i grafitu (80% produkcji krajowej); elektrownie węglowe i wodne, największa Hirakund (270 MW) na rz. Mahanadi; huty aluminium (Hirakund), żelaza; przemysł włók., spoż., maszyn. (fabryka silników elektr.), drzewny, papierniczy; eksploatacja lasów, pozyskiwanie żywicy lakowej; turystyka, gł. ośr.: Puri, Konarak; sieć komunik. słabo rozwinięta; wzdłuż wybrzeża magistralna linia kol. i drogowa Kalkuta–Madras; gł. port mor. — Pradip (wywóz rud żelaza, manganu i chromu, gł. do Japonii).
Historia. Obszar współcz. O. w starożytności był znany pod nazwą Utkala, Odra Deśa, Kalinga (od nazw zamieszkujących go plemion); od VII w. p.n.e. zaczął się tam rozwijać silny ośr. polit. (Kalinga), w III w. p.n.e. podbity przez ces. Aśokę i włączony do imperium Maurjów; w II w. p.n.e. uniezależnił się i pod panowaniem różnych dynastii przetrwał do XVI w.; w XIII–XVI w., mimo coraz silniej zaznaczającej się w Indiach obecności muzułmanów, O. pozostała ostoją hinduskiej filozofii, religii, sztuki i architektury (świątynie Dźagannatha w Puri, Słońca w Konarak zbud. w XII w. za panowania dyn. Gangów); 1568 O. została opanowana przez muzułm. władców Bengalu, następnie weszła w skład imperium Mogołów, w XVIII w., po upadku Mogołów obszar O. podlegał Bengalowi, a południowo-wschodnia jego część Marathom; na pocz. XIX w. całą O. objęła władza bryt.; do uzyskania niepodległości przez Indie (1947) na terenie O. istniało wiele formalnie niezależnych księstewek; od 1947 — stan.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia