opolskie, województwo

wyk. A. Dukata/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

opolskie, województwo,

woj. w południowej części Polski, graniczy z Czechami (na południu) oraz z woj. wielkopol. i łódzkim (na północy), śląskim (na wschodzie), dolnośląskim (na zachodzie);

od 1999 obejmuje dawne woj. opolskie i część częstoch.; pow. 9412 km², 1,1 mln mieszk. (2008); stol. — Opole, in. większe m.: Kędzierzyn-Koźle, Brzeg, Nysa; dzieli się na 1 pow. grodzki, 11 pow. ziemskich, 71 gmin.

Wojewódzwo leży w południowej części Nizin Środkowopolskich, które na południu przechodzą w Przedgórze Sudeckie i dalej w Sudety; od wschodu klinami wcinają się: Próg Woźnicki (zachodni skraj Wyż. Woźnicko-Wieluńskiej) oraz wzgórza garbu Chełm (zachodni kraniec Wyż. Śląskiej, wysokość do 400 m); najwyższe wzniesienie na granicy z Czechami — Biskupia Kopa (890 m), najniższe w dolinie Odry w okolicach Ścinawy (ok. 130 m). W krajobrazie przeważają stare bezjeziorne równiny peryglacjalne, zbud. gł. z glin zwałowych i piasków (Oleśnicka, Opolska i fragment Wysoczyzny Wieruszowskiej) oraz ze spiaszczonych lessów i glin lessopodobnych (Równina Grodkowska, Równina Niemodlińska, Kotlina Raciborska), przechodzące na południu w pokryty lessem wyżynny Płaskowyż Głubczycki; w równiny wcinają się doliny rzeczne i kotliny, zbud. z piasków, iłów, miejscami żwirów (Dolina Nysy Kłodzkiej, Pradolina Wrocławska, Kotlina Raciborska); w południowo-zachodniej części stare struktury Sudetów (G. Opawskie — zbud. gł. z osadowych skał karbońskich) i Przedgórza Sudeckiego. Klimat, z przewagą wpływów powietrza oceanicznego, należy do najcieplejszych w Polsce; średnie temp. roczne przekraczają 8–8,5°C (jedynie w wyższych częściach G. Opawskich niższe); opady 600–650 mm; okres wegetacyjny długi, powyżej 220 dni. Osią hydrograficzną jest przepływająca z południowego wschodu na północny zachód Odra, która na obszarze woj. opolskiego przyjmuje wiele dopływów, m.in. Osobłogę, Nysę Kłodzką, Małą Panew, Stobrawę; częste wezbrania wód (katastrofalna powódź 1997); jezior naturalnych brak; kilka dużych zbiorników retencyjnych: jeziora: Turawskie, Nyskie, Otmuchowskie. Przeważają gleby urodzajne, gł. na południu (czarnoziemy i gleby brunatne wykształcone na lessach) oraz w dolinach rzek (mady), na północy gleby rdzawe i płowe, a także bielicowe, częściowo oglejone. Lasy, gł. sosnowe z domieszką świerka, dębu i brzozy, zajmują 26,7% pow. województwa; największym kompleksem leśnym są położone na północnym wschodzie Bory Stobrawskie, niewielkie obszary leśne występują na południu, gł. w G. Opawskich. Środowisko, mimo poprawy jego stanu w ostatnim czasie, jest nadal zanieczyszczone; największe emisje szkodliwych substancji do atmosfery w Kędzierzynie-Koźlu, Opolu i Krapkowicach; niższa niż średnia w kraju emisja zanieczyszczeń gazowych — 5,1 t na km², z czego ponad 64% jest zatrzymywana lub neutralizowana w urządzeniach oczyszczających. 27,1% pow. jest objęte ochroną; są tylko 3 parki krajobrazowe, pozostałe to duże powierzchniowo obszary chronionego krajobrazu (zwłaszcza Bory Stobrawskie), liczne pomniki przyrody.

Gęstość zaludnienia mniejsza niż średnio w kraju — 117 mieszk. na km², najgęściej zaludniona (poza miastami) dolina Odry i południowo-wschodnia część regionu, najrzadziej — tereny górskie; woj. słabo zurbanizowane, w miastach mieszka 52,6% ogółu ludności (w Polsce 62%); niski przyrost naturalny (1995–2000 średniorocznie 0,6‰, 2002 –0,8‰); drugie obok woj. śląskiego duże skupisko Ślązaków (300 tys.), gł. na środkowym wschodzie, w znacznej części deklarujących narodowość niem., w niektórych gminach powyżej 50%; dość niska aktywność ekon. ludności — ok. 60 firm na 1000 mieszk.; przeciętne dochody budżetów gmin wynoszą 1037 zł na 1 mieszk., najwięcej w powiecie opol. grodzkim (1591 zł), najniższe w strzeleckim (788 zł); odsetek bezrobotnych 19,3% (2002).

Województwo przem.-roln., z szybko rosnącym udziałem usług; najlepiej rozwinięte środkowe i wschodnie części regionu; liczne inwestycje zagr., m.in.: Heidelberger Zement CBR, Schoeller (Niemcy), Norgips (Norwegia), działa ponad 800 spółek z udziałem kapitału zagr. (1998); istotne znaczenie współpracy transgranicznej, m.in. działają euroregiony „Nysa” i „Pradziad”. Różnorodny, rozwinięty przemysł (w części zmodernizowany i sprywatyzowany), gł. paliwowo-energ. (Elektrownia Opole we wsi Brzezie, elektrownia i elektrociepłownia w Kędzierzynie-Koźlu, Zakłady Koksownicze w Zdzieszowicach), chem. (Kędzierzyn-Koźle, Opole, Grodków), elektromaszynowy, w tym metal. (Ozimek, Zawadzkie, Prudnik), maszyn. (Opole, Brzeg, Praszka, Kędzierzyn-Koźle, Nysa, Krapkowice, Kluczbork, Bodzanów), środków transportu (Praszka, zakłady w Nysie od poł. 2002 w stanie upadłości), metalurgiczny (Ozimek, Zawadzkie), miner., w tym cementowo-wapienniczy (Chorula, Strzelce Opolskie, Opole, Tarnów Opolski) i ceramiczny (Tułowice), spoż. (Opole, Kędzierzyn-Koźle, Głubczyce, Brzeg, Namysłów), meblarski (Kluczbork, Opole, Prudnik, Głuchołazy, Dobrodzień, Pludry, Paczków); ponadto przemysł: skórz.-obuwniczy (Krapkowice, Strzelce Opolskie, Prudnik, Korfantów, Nysa, Głuchołazy), celulozowo-papierniczy (Krapkowice, Bodzanów, Głuchołazy, Kolonowskie), odzieżowy i dziewiarski.

Brak większych złóż surowców miner., z wyjątkiem skalnych, wśród których są wapienie, margle, granity, bazalty; eksploatowane w większych ilościach w środkowej części woj. opolskiego, Kotlarni i G. Opawskich. Rolnictwo dobrze rozwinięte (najlepiej w części zachodniej), m.in. wskutek bardzo korzystnych warunków przyr. (dobre gleby, długi okres wegetacyjny), lepszej niż przeciętnie w kraju strukturze agrarnej (średnia powierzchnia gospodarstwa wynosi ok. 8 ha, ale faktycznie więcej, gdyż znaczna część najmniejszych gospodarstw jest przekazana w dzierżawę większym), wysokiej kulturze rolnej, dobremu wyposażeniu w środki techn.; użytki rolne zajmują 61,5% pow., w tym grunty orne — 53,5%, łąki i pastwiska — 7,7%; uprawia się zboża (pszenicę, jęczmień), rzepak i rzepik (13% produkcji krajowej), buraki cukrowe (8%), ziemniaki; rozwinięta hodowla trzody chlewnej; obszary wiejskie bardzo dobrze wyposażone w infrastrukturę komunalną. Gęsta sieć komunik.; najważniejsza linia kol. Gliwice–Opole–Wrocław oraz równoległa droga (częściowo autostrada A4); rozwinięty system połączeń lokalnych; najważniejszy węzeł komunik. — Opole; żegluga na Odrze i Kanale Gliwickim, od 1989 przewozy znacznie spadły; porty w Kędzierzynie-Koźlu, Opolu i Brzegu. Dość słabe przyr. walory turyst. i rekreacyjne; najlepiej zagospodarowanymi regionami są G. Opawskie oraz okolice sztucznych jezior, Turawskiego, Otmuchowskiego i Nyskiego; miasta najczęściej odwiedzane ze względu na zabytki (Opole, Paczków, Brzeg) i imprezy kult. (Festiwal Piosenki Pol. w Opolu); ruch pielgrzymkowy na G. Św. Anny; w turystyce pobytowej znaczny udział turystów z Czech i Niemiec.

Przemysław Śleszyński, Marek Więckowski