okręt podwodny

okręt podwodny, pot. łódź podwodna,

okręt wojenny przeznaczony do pływania i walki w całkowitym zanurzeniu;

zmiana położenia okrętu podwodnego z nawodnego na podwodne odbywa się przez celową utratę pływalności po napełnieniu zbiorników balastowych wodą morską. Dzięki zdolności do zmiany własnego ciężaru okręt podwodny może pływać częściowo zanurzony, nieruchomo zawisnąć w toni lub osiąść na dnie morza; w ruchu zmiana głębokości pływania odbywa się za pomocą sterów głębokości. Wynurzenie następuje po usunięciu wody z balastów, zazwyczaj za pomocą sprężonego powietrza. We wnętrzu zanurzonego okrętu podwodnego panuje normalne ciśnienie, atmosfera jest kontrolowana i odświeżana; z powodu ograniczonych zasobów powietrza na okręcie podwodnym używa się źródeł energii niezależnych od zasilania w tlen z atmosfery, takich jak reaktor jądrąwy, akumulatory elektryczne, ogniwa paliwowe. Płytko zanurzony okręt podwodny może czerpać powietrze za pomocą specjalnych urządzeń, tzw. chrap, i używać silników wysokoprężnych, jak w pływaniu nawodnym. Szczelna, odporna na ciśnienie hydrostatyczne część kadłuba z urządzeniami i załogą ma kształt cylindryczny; ta część nosi nazwę kadłuba mocnego (sztywnego); jest on całkowicie lub częściowo otoczony zewnętrznym poszyciem nadającym okrętowi pożądany kształt hydrodynamiczny (kadłub miękki lub lekki). Między poszyciem kadłuba sztywnego a poszyciem zewnętrznym znajdują się zbiorniki balastowe, paliwowe i urządzenia zabezpieczone przed działaniem ciśnienia (m.in. zbiorniki sprężonego powietrza, zasobniki-wyrzutnie z uzbrojeniem); niektóre typy okrętów podwodnych mają tylko kadłub mocny. Okręty podwodne są uzbrojone w torpedy, miny i rakiety; do połowy XX w. stosowano także armaty. Na okrętach podwodnych-nosicielach rakiet balistycznych rakiety z głowicami jądrowymi są przechowywane w pionowych silosach-wyrzutniach. Jednostki do niszczenia innych okrętów mają uniwersalne wyrzutnie poziome do wystrzeliwania torped, rakiet przeciwokrętowych i stawiania min. Płytko zanurzony okręt podwodny kontroluje przestrzeń nad wodą i kieruje pociskami za pomocą peryskopu i radaru z anteną na wysuwanym maszcie; zanurzony poniżej głębokości peryskopowej kontroluje przestrzeń pod powierzchnią wody i ruch pocisków za pomocą informacji z echosond (sonarów). Współcześnie istnieją 4 rodzaje okrętów podwodnych: nosiciele rakiet balistycznych, nosiciele rakiet kierowanych z głowicami jądrowymi do niszczenia okrętów nawodnych (tylko w Rosji), oceaniczne okręty torpedowe do niszczenia nosicieli rakiet (wszystkie istniejące okręty podwodne tych trzech klas mają napęd wykorzystujący energię jądrową) i konwencjonalne okręty podwodne torpedowe.

Pierwszym okrętem podwodnym użytym bojowo (1776) był amerykański Turtle; pierwszy skuteczny, ale samobójczy atak za pomocą miny umieszczonej na wytyku wykonał podczas wojny secesyjnej okręt podwodny Hunley należący do marynarki wojennej Konfederacji Południa; obydwie jednostki miały napęd ręczny, śrubowy; pierwsze okręty podwodne o konstrukcji zbliżonej do współczesnych powstały pod koniec XIX w.; w I wojnie światowej z powodzeniem użyto okrętów podwodnych (pierwszym wielkim sukcesem bojowym okrętów podwodnych było 1914 zatopienie w czasie 75 min 3 brytyjskich krążowników przez niemiecki U-9); natomiast w II wojnie światowej okręty podwodne odegrały już wielką rolę; pierwszym okrętem podwodnym z napędem jądrowym był 1954 amerykański Nautilus.