Nowa Ekonomiczna Polityka

Nowa Ekonomiczna Polityka (NEP), ros. Nowaja ekonomiczeskaja politika,

przejściowe (1921–29) przywrócenie mechanizmów rynkowych w gospodarce sowieckiej;

jej wprowadzenie wymusił narastający opór społeczeństwa (powstanie tambowskie, kronsztadzkie powstanie) przeciwko stosowanej w czasie wojny domowej polityce komunizmu wojennego, która wywołała masowy głód, katastrofalny spadek produkcji i głęboki kryzys gospodarczy w kraju. Zasadnicze założenia NEP — który był próbą powrotu do gospodarki rynkowej z zachowaniem monopolu własności państwowej w podstawowych dziedzinach przemysłu — to: zamiana obowiązkowego kontyngentu płodów rolnych (rujnującego wieś) na podatek żywnościowy, przywrócenie systemu towarowo-pieniężnego w wymianie między miastem a wsią oraz liberalizacja stosunków w przemyśle przez wprowadzenie systemu koncesji rządowych dla kapitału prywatnego i obcego (np. wspólne przedsiębiorstwa) oraz systemu oceniania działalności przedsiębiorstw opartego na rachunku gospodarczym. Wkrótce po wprowadzeniu NEP udało się odbudować rynek wewnętrzny w ZSRR, a po pojawieniu się nadwyżek produkcyjnych odrodził się także handel. W 1924, po ustabilizowaniu finansów państwowych i wprowadzeniu „twardej” waluty (opartej na parytecie złota), bolszewicy przystąpili do odbudowy zniszczeń wojennych w kraju. Jednocześnie po pojawieniu się tzw. nowej burżuazji (nepmani w mieście, kułacy na wsi) w WKP(b) rozgorzały spory teoretyczne dotyczące kontynuowania NEP; zwolennikiem jego utrzymania był N. Bucharin, przeciwko wystąpiła tzw. lewicowa opozycja (z G. Zinowjewem i L. Kamieniewem na czele); Stalin, popierający początkowo Bucharina, zmienił stanowisko, gdy 1927 na rynku produktów spożywczych pojawił się kryzys spowodowany nienadążaniem produkcji przemysłowej za szybko rozwijającym się rolnictwem i IV 1929 nakazał zaniechanie NEP i rozpoczęcie kolektywizacji. Do niektórych założeń NEP próbowano odwołać się w ZSRR i niektórych państwach komunistycznych w pierwszych latach pierestrojki.