norymberskie procesy

norymberskie procesy,

procesy przeciwko gł. zbrodniarzom III Rzeszy, oskarżonym o popełnienie 4 rodzajów zbrodni: uczestnictwa w spisku w celu popełnienia zbrodni międzynar., zbrodni przeciw pokojowi, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości, przeprowadzone 1945–49 w Norymberdze.

Po raz pierwszy zastosowano w nich zasadę odpowiedzialności karnej mężów stanu za zbrodnie międzynarodowe. Proces gł. zbrodniarzy wojennych przed Międzynar. Trybunałem Wojsk. 20 XI 1945–1 X 1946. W skład Trybunału wchodzili sędziowie: H. Donnedieu de Vabres (Francja), G. Lawrence (W. Brytania) — przewodniczący, F. Biddle (USA), I. Nikitczenko (ZSRR) i sędziowie rezerwowi. Głównymi oskarżycielami byli: A. Champetier de Ribes (Francja), R.H. Jackson (USA), H. Shawcross (W. Brytania), R. Rudenko (ZSRR). Akt oskarżenia obejmował 24 osoby oraz 8 organizacji i grup: rząd Rzeszy, kierownictwo polit. NSDAP, SS, SD, Gestapo, SA, Sztab Generalny i Nacz. Dowództwo Wehrmachtu. Na ławie oskarżonych zabrakło 3 osób: R. Ley popełnił samobójstwo, M. Bormann zaginął, G. Krupp został wyłączony z procesu ze względu na stan zdrowia. Wyrokiem Trybunału, ogłoszonym 30 IX–1 X 1946, skazano na karę śmierci 12 oskarżonych: H. Göringa, J. von Ribbentropa, W. Keittla, E. Kaltenbrunnera, A. Rosenberga, H. Franka, W. Fricka, J. Streichera, F. Sauckela, A. Jodla, A. Seyss-Inquarta, M. Bormanna (zaocznie); na karę dożywotniego więzienia: R. Hessa, W. Funka, E. Raedera; na okresowe kary więzienia: K. Dönitza, B. von Schiracha, A. Speera, C. von Neuratha; uniewinnieni (przy sprzeciwie sędziego Nikitczenki) zostali: H. Fritzsche, F. von Papen, H. Schacht. Skazanych na karę śmierci stracono 16 X 1946, z wyjątkiem Göringa (popełnił samobójstwo) i Bormanna (nie został odnaleziony). Za organizacje zbrodnicze uznano SS, SD, Gestapo i kierownictwo polit. NSDAP. Trybunał nie uznał (przy sprzeciwie sędziego Nikitczenki) za zbrodnicze: rządu Rzeszy, SA, Sztabu Generalnego i Nacz. Dowództwa Wehrmachtu, zaznaczając, iż nie wyklucza to indywidualnej odpowiedzialności karnej członków tych grup.

Dwanaście procesów przed Amer. Trybunałami Wojsk. 9 XII 1946–11 IV 1949. Były to procesy: lekarzy, feldmarsz. E. Milcha, prawników, funkcjonariuszy Gł. Urzędu Gospodarki i Administracji SS, F. Flicka i kierowników jego koncernu, kierowników koncernu I.G. Farben, generałów dowodzących na froncie południowym, funkcjonariuszy Gł. Urzędu Rasy i Osadnictwa SS, O. Ohlendorfa i in. dowódców Einsatzgruppen, A Kruppa i urzędników jego koncernu, wyższych urzędników ministerstw, oficerów Nacz. Dowództwa Wehrmachtu; łącznie oskarżono 185 osób, 177 zasiadło na ławach oskarżonych, 4 popełniło samobójstwo, 4 uznano za niezdolnych do procesów. 25 osób skazano na karę śmierci (m.in. K. Brandt, O. Pohl, Ohlendorf), spośród nich 12 stracono, 1 wydano Belgii, gdzie zmarła; 19 skazano na dożywotnie więzienie (m.in. Milch, F. Schlegelberger, W. List, U. Greifeldt, H. Reincke); 98 na terminowe kary więzienia (m.in. Flick, Krupp, H. Schmitz, E. von Weizsäcker, H. Lammers, G. Berger); 35 uniewinniono.

Stenogramy i materiały dowodowe procesów norymberskich obejmują łącznie 1,5 tys. tomów; jest to jedyna w swoim rodzaju dokumentacja dotycząca III Rzeszy, II wojny światowej i ludobójstwa. Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją z 11 XII 1946 potwierdziło zasady Statutu i wyroku Międzynar. Trybunału Wojsk., uznając je tym samym za obowiązujące normy prawa międzynar. (norymberskie zasady). Prestiżowi procesów norymberskich zaszkodziło długotrwałe przemilczanie zbrodni aliantów w czasie II wojny światowej, m.in. niejawne porozumienie przedstawicieli ZSRR i USA o wyłączeniu, bez wyjaśnienia, z procesów norymberskich sprawy Katynia. Przeciwnicy ścigania i karania zbrodni wojennych wykorzystali to m.in. dla uzasadnienia zarzutu, że procesy norymberskie były zemstą zwycięzców, a nie wymiarem sprawiedliwości. Konsekwentne stosowanie w praktyce międzynar. wzorców postępowania wypracowanych podczas procesów norymberskich, w odniesieniu do współcz. sprawców zbrodni ludobójstwa, napotyka nadal na trudności, zwłaszcza wówczas, gdy w konflikty są uwikłane mocarstwa.

Stanisław Kania

Bibliografia

T. Cyprian, J. Sawicki Sprawy polskie w procesie norymberskim, Poznań 1956; tychże

Nieznana Norymberga. Dwanaście procesów norymberskich, Warszawa 1965;

Ściganie i karanie sprawców zbrodni przeciwko ludzkości (wybór dokumentów), red. Cz. Pilichowski, Warszawa 1978;

F. Ryszka Norymberga. Prehistoria i ciąg dalszy, Warszawa 1982.