Niemcewicz Julian Ursyn, ur. 16 II 1757, Skoki k. Brześcia Litew., zm. 21 V 1841, Paryż,
pisarz, pamiętnikarz, działacz polityczny i społeczny.
Niemcewicz Julian
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wychowanek Szkoły Rycerskiej, od 1777 adiutant księcia A.K. Czartoryskiego; działacz stronnictwa patriotycznego w czasie Sejmu Czteroletniego (był posłem inflanckim), współredaktor „Gazety Narodowej i Obcej”; podczas powstania kościuszkowskiego 1794 adiutant Naczelnika, po klęsce maciejowickiej osadzony wraz z nim w Twierdzy Petropawłowskiej; 1797–1807 przebywał w USA; w czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego m.in. sekretarz Rady Stanu i Senatu, wizytator szkół, 1810–13 pierwszy prezes Dyrekcji Rządowej Teatru Narodowego; po klęsce liberalnej opozycji odsunął się od polityki i 1822 osiadł w Ursynowie pod Warszawą; przeciwny powstaniu listopadowemu (pierwowzór Prezesa w Kordianie J. Słowackiego), po jego wybuchu wszedł do Rządu Narodowego (1831 wyjechał z misją do Anglii); 1833 osiadł na emigracji w Paryżu; członek TPN (od 1827 prezes), Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu oraz Amerykańskkiego Towarzystwa Filozoficznego.
Jeden z czołowych pisarzy czasów stanisławowskich i doby przedromantycznej, twórca pierwszej polskiej komedii politycznej Powrót posła (wystawienie 1791), w której propagował idee Stronnictwa Patriotycznego, i głośnych paszkwilów antytargowickich (Fragment Biblie targowickiej. Księgi Szczęsnowe 1792); w okresie porozbiorowym autor słynnych Śpiewów historycznych (1816, z muzyką m.in. M. Szymanowskiej, F. Lessla, K. Kurpińskiego), obejmujących dzieje Polski, oraz powieści, w których przedstawił wzór współczesnego wychowania obywatelskiego (Dwaj panowie Sieciechowie 1815), propagował program asymilacji Żydów (Lejbe i Siora 1821), stworzył wyidealizowany obraz jagiellońskiej Polski (Jan z Tęczyna, t. 1–3 1824–25); bajki polityczne, poematy, liryki, utwory dramatyczne (Kazimierz Wielki 1792, Samolub, wystawienie 1811, Podejrzliwy, wystawienie 1831), prace historyczne, relacje z podróży po Polsce, wspomnienia (cenne jako źródło i barwny obraz epoki Pamiętniki czasów moich 1848, obszerniejsza wersja t. 1–2 1957); od lat 20. XIX w. był żywym symbolem tradycji Polski niepodległej i nieugiętego patriotyzmu (S. Witwicki nazwał go „człowiek-Polska”); Dzieła poetyczne wierszem i prozą (t. 1–12 1838–40), Dzieła (t. 1–5 1883–86); Dzienniki pobytu za granicą (t. 1–2 1876–77).
