neopozytywizm

neopozytywizm

[gr.-łac.],

pozytywizm logiczny, zw. również trzecim pozytywizmem,

empirystyczny kierunek filozoficzny XX w., najbardziej wpływowy w okresie międzywojennym, propagujący hasło walki z filozofią tradycyjną, metafizyką, oraz głoszący postulat uprawiania „filozofii naukowej”, pojmowanej jako logiczna analiza języka.

Był reprezentowany głównie przez Koło Wiedeńskie (M. Schlick, R. Carnap, Ph. Frank, H. Hahn, O. Neurath i in.) oraz związaną z nim tzw. grupę berlińską (H. Reichenbach, W. Dubislav, K. Grelling, C. Hempel, R. von Mises). Pokrewne tendencje pojawiły się również w innych krajach, np. w Stanach Zjednoczonych (Ch.W. Morris, E. Nagel, J. Woodger), Wielkiej Brytanii (A.J. Ayer), Danii (J. Jorgensen); w Polsce bliska neopozytywizmowi była szkoła lwowsko-warszawska (K. Twardowski, K. Ajdukiewicz, T. Kotarbiński, S. Leśniewski, J. Łukasiewicz, H. Mehlberg, A. Tarski). W szerszym rozumieniu neopozytywizmem nazywa się cały nurt „logicystyczny” w filozofii współczesnej, inspirowany przez rozwój logiki matematycznej i w niej upatrujący podstawową metodę unaukowienia filozofii. Neopozytywizm uformował się w latach 20. w Austrii i w Niemczech. Szczytowy okres rozwoju neopozytywizmu nastąpił w latach 30., kiedy skonsolidował się on w dość jednolity kierunek filozoficzny i zyskał międzynarodowy zasięg; neopozytywiści organizowali wówczas wiele kongresów międzynarodowych pod hasłami „filozofii naukowej” i „jedności nauki”. W 1930 zaczęli wydawać czasopismo „Erkenntnis”, prezentujące ich program filozoficzno- naukowy, 1938 zaś — zakrojoną na dużą skalę International Encyclopedia of United Science. Aneksja Austrii do III Rzeszy położyła 1938 kres działalności Koła Wiedeńskiego; większość jego członków, z Carnapem na czele, emigrowała do Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Po II wojnie światowej neopozytywizm nie odzyskał już swej dawnej dynamiki i rozpłynął się we wspomnianym nurcie „logicystycznym”.

Filozofia neopozytywizmu ukształtowała się pod silnym wpływem subiektywistycznego empiryzmu E. Macha, zwanego drugim pozytywizmem (empiriokrytycyzm), konwencjonalizmu H. Poincarégo i logicyzmu B. Russella; we wczesnej fazie neopozytywizmu szczególnie doniosłą rolę odegrały idee L. Wittgensteina (zwłaszcza jego praca Tractatus logico-philosophicus 1922). Głównych źródeł neopozytywizmu należy jednak szukać poza filozofią: w głębokich przemianach metodologicznych, jakie na początku bieżącego stulecia dokonywały się w rozmaitych dziedzinach nauki, zwłaszcza w logice (powstanie logiki matematycznej), matematyce (dominacja metody aksjomatycznej), fizyce (rewizja pojęć związana z pojawieniem się teorii względności) i psychologii (behawioryzm i odejście od metod introspekcyjnych). Z tego względu twórcami i rzecznikami neopozytywizmu byli głównie uczeni, przedstawiciele nauk matematyczno-przyrodniczych. Jednym z podstawowych założeń neopozytywizmu była teza, że wszelka wiedza o świecie musi być oparta na doświadczeniu (empiryzm). Neopozytywizm głosił hasło „jedności nauki”, w myśl zasad fizykalizmu, oraz postulat uprawiania „filozofii naukowej”, pojmowanej jako logiczna analiza języka (zwłaszcza naukowego); występował z krytyką metafizyki, której odmawiał wszelkich wartości poznawczych. Przyjmując tzw. zasadę sprawdzalności jako kryterium sensowności zdań („sensem zdania jest metoda jego weryfikacji”), odrzucał w rezultacie jako „pozorne” (pozbawione sensu) najistotniejsze problemy klasycznej filozofii. Za empiryczną podstawę wszelkich twierdzeń naukowych uznawał zdania protokolarne, czyli najprostsze rejestracje elementarnych faktów, bezpośrednio danych w doświadczeniu.