Moravia Alberto

fot. Cz. Czapliński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Moravia Alberto, właśc. A. Pincherle, ur. 28 XI 1907, Rzym, zm. 26 IX 1990, tamże,

włoski prozaik, eseista i dziennikarz.

Urodził się 28 XI 1907 w Rzymie. Na dzieciństwie Moravii, który pochodził z solidnej mieszczańskiej rodziny (ojciec był architektem i malarzem), zaciążyła gruźlica kości i dziewięcioletni (1916–25) pobyt w sanatoriach, gdzie zaczął pisać.

Twórczość przedwojenna

W 1929 Moravia opublikował własnym nakładem swą pierwszą powieść Obojętni (wydanie polskie 1971), która w opinii części krytyków literackich uchodzi za jego najlepszy utwór prozatorski i prekursorskie dzieło egzystencjalizmu. Pisarz ukazał w niej obraz rozprzężenia obyczajów włoskiego mieszczaństwa w pierwszych latach panowania faszyzmu, egzystencjalnego znudzenia i obojętności młodego pokolenia.

W latach 30. Moravia był korespondentem zagranicznym dzienników „La Stampa” i „La Gazetta del Popolo”, podróżował m.in. do USA, Polski, Chin, Meksyku. Ogłoszona przez Moravię satyryczna parodia rządów B. Mussoliniego, powieść La mascherata (1941), w której opowiedział dzieje dyktatora w faszyzującym Meksyku, znalazła się na indeksie faszystowskiej cenzury.

Obraz świata, którym rządzi pieniądz i seks

W 1941 Moravia poślubił pisarkę E. Morante. W 1959–62 pełnił funkcję prezesa międzynarodowego PEN Clubu. W latach 50.–70. współpracował z licznymi czasopismami, m.in. od 1946 z „Corriere della Sera”, pisał też recenzje filmowe dla „L’Espresso”. W tym czasie wiele podróżował po świecie, swoje wrażenia i obserwacje zebrał w licznych artykułach i książkach reportersko-podróżniczych, np. Viaggi. Articoli 1930–1990 (1994).

W twórczości powojennej Moravia kontynuował wątki podejmowane we wcześniejszych powieściach, celował zwłaszcza w analizie psychologicznej postaci, ukazując bohaterów, których działanie wyznacza konformizm, poczucie wyobcowania, brak autentyzmu uczuć i emocjonalnej więzi, niezdolność do pozytywnych czynów, a jedynymi wartościami ich świata są seks i pieniądze. Moravia przedstawiał ułomności i popędy ludzkie, demaskował nicość powszechnie uznawanych konwencji moralnych, ujawniając w ten sposób kolejne etapy kryzysu wartości, którego wynikiem jest niemożność nawiązania kontaktu z otoczeniem, poczucie braku spełnienia, nieprzystosowania i głębokiej samotności. Pociągały go zwłaszcza problemy wieku dojrzewania i wzajemnego stosunku płci, a akcja większości utworów koncentrowała się wokół skomplikowanej i groteskowej intrygi erotycznej.

Powieści i opowiadania Moravii, o linearnej akcji i tradycyjnej budowie, odznaczają się realistycznymi opisami sytuacji i środowiska (ważną rolę odgrywa w nich rodzinne miasto pisarza). Do najważniejszych spośród kilkudziesięciu utworów należą powieści: Agostino (1944, wydanie polskie 1958), Rzymianka (1947, wydanie polskie 1959), Konformista (1951, wydanie polskie 1964), Pogarda (1954, wydanie polskie 1961), Matka i córka (1957, wydanie polskie 1960), La noia (1960), Uwaga (1965, wydanie polskie 1968), 1934 (1982, wydanie polskie 1991), Podróż do Rzymu (1988, wydanie polskie 1993), Kobieta leopard (1991, wydanie polskie 1993) oraz opowiadania: Opowiadania rzymskie (1954, wydanie polskie 1957), Raj (1970, wydanie polskie 1975) i Nuovi racconti romani (1959).

Wątki polityczne, znamienne dla wcześniejszej twórczości Moravii, pojawiły się w Konformiście i 1934, pisarz jednak nie starał się w nich podjąć poważniejszej próby rozrachunku z minioną epoką. W ostatnich utworach wyeksponował zwłaszcza znane już z poprzednich utworów wątki freudowskie.

Ważną pozycję w dorobku pisarskim Moravii stanowi także eseistyka i publicystyka.

W 1984 Moravia został wybrany do Parlamentu Europejskiego. Ogłosił również autobiografię w postaci wywiadu-rzeki, którego udzielił A. Elkannowi (Życie Alberta Moravii 1990, wydanie polskie 1996). Zmarł 26 IX 1990 w Rzymie.

Wiele utworów Moravii doczekało się ekranizacji, najsłynniejsze z nich to: Rzymianka (reżyseria L. Zampa 1954), Matka i córka (reżyseria V. De Sica 1960), Obojętni (reżyseria F. Maselli 1963), Pogarda (reżyseria J.-L. Godard 1964), Konformista (reżyseria B. Bertolucci 1970), La Noia (reżyseria C. Kahn 1998).