Mikołaj II Romanow

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Mikołaj II Romanow, ur. 18 V 1868, Carskie Sioło (ob. Puszkin), zm. 17 VII 1918, Jekaterynburg,

car Rosji.

Urodził się 18 V 1868 w Carskim Siole (obecnie Puszkin). Był synem Aleksandra III. Na jego wykształcenie znaczny wpływ wywarł K. Pobiedonoscew, zwolennik samowładztwa.

Początek panowania

Na tron wstąpił 1 XI 1894 (koronował się w Moskwie 26 V 1896) i wkrótce (26 XI) ożenił się z księżniczką Alicją Hessen-Darmstadt (po konwersji na prawosławie przybrała imię Aleksandra Fiodorowna), która z czasem wywierała znaczny wpływ na jego rządy. W polityce wewnętrznej usiłował utrzymać samowładztwo (na początku panowania określał powołanie jakiegoś przedstawicielstwa narodowego jako „nieziszczalne marzenie”), a w zagranicznej kontynuował (nie bez wahań) zawarte przez ojca przymierze z Francją i dążył do rozszerzenia wpływów rosyjskich na Bałkanach i w Azji. Mikołaj Romanow nie chciał zgodzić się na żadną formę autonomii dla Kraju Nadwiślańskiego, jak od 1867 określano Królestwo Polskie; 1904 sprowokował wojnę z Japonią (wojna rosyjsko-japońska 1904–05), zakończoną klęską Rosji.

Rewolucja 1905–07

Masakra demonstracji robotników w Petersburgu 22 I 1905 (krwawa niedziela) zapoczątkowała w Rosji rewolucję; strajk powszechny zmusił Mikołaja do wydania manifestu październikowego, zapowiadającego swobody demokratyczne i zwołanie Dumy Państwowej o kompetencjach ustawodawczych; powołany 1906 na premiera P. Stołypin za pomocą terroru stłumił rewolucję, a także (dzięki zmianie ordynacji wyborczej), zapewniając w Dumie Państwowej większość ugrupowaniom lojalnym wobec Romanowych, przywrócił osobiste rządy Mikołaja; od 1907 coraz większe wpływy na dworze zdobywał G. Rasputin, który jakoby ratował życie choremu na hemofilię następcy tronu.

Przegrana wojna

Po wybuchu I wojny światowej popularność Mikołaja przejściowo wzrosła, ale w miarę ponoszonych klęsk (1915 objął osobiste dowództwo) szybko malała; ze szczególną niechęcią odnoszono się do zażyłości pary cesarskiej z Rasputinem, którego powszechnie uważano za szpiega niemieckiego; XII 1916 spiskowcy (m.in. książę F. Jusupow, W. Puryszkiewicz) zabili Rasputina; w tym czasie wybitni deputowani Dumy Państwowej zaczęli przygotowywać przewrót pałacowy (Mikołaja zamierzano zastąpić jego bratem, Michałem).

Abdykacja

Zamiary spiskowców uprzedził wybuch rewolucji lutowej w Piotrogrodzie 8 III (23 II starego stylu) 1917; Rząd Tymczasowy zażądał abdykacji od Mikołaja Romanowa, który w nocy 15 III podpisał odpowiedni dokument. Po paru dniach byłego cara z rodziną osadzono w areszcie domowym w Carskim Siole, a VIII 1917 przewieziono ich do Tobolska.

Egzekucja

Po wybuchu rewolucji październikowej bolszewicy uwięzili rodzinę carską w Jekaterynburgu (IV 1918); kiedy do miasta zbliżyły się oddziały Czechosłowackiego Korpusu w Rosji, Uralska Rada Delegatów Robotniczych, Chłopskich i Żołnierskich skazała (prawdopodobnie za zgodą W. Lenina) uwięzionych na śmierć; w nocy z 16 na 17 VII zamordowano Mikołaja, Aleksandrę Fiodorownę i ich dzieci: Olgę, Tatianę, Marię, Anastazję i Aleksego. Ich szczątki, odnalezione 1991, zostały 1998 pochowane w soborze Twierdzy Petropawłowskiej.

W 2000 Mikołaj Romanow został beatyfikowany przez rosyjską Cerkiew prawosławną jako męczennik za wiarę.

Rewolucja październikowa, szturm na Pałac Zimowy w Piotrogrodzie, 7/8 XI 1917

Rewolucja 1905–07 w Rosji. Barykady w Moskwie, grudzień 1905