marzec 1968 w Polsce,
określenie kryzysu politycznego obejmującego protesty studenckie oraz rozgrywkę polityczną w kierownictwie PZPR, połączoną z represjami wobec obywateli pochodzenia żydowskiego.
marzec 1968
Encyklopedia PWN
Od początku lat 60. następowała stopniowa likwidacja wolności obywatelskich uzyskanych w okresie październikowego przesilenia 1956, m.in. został zamknięty Klub Krzywego Koła, represjonowano przedstawicieli środowisk twórczych za protesty przeciwko cenzurze (List 34); jednocześnie narastała rywalizacja frakcji wewnątrzpartyjnych w PZPR (aktywność grupy tzw. partyzantów skupionej wokół ministra spraw wewnętrznych M. Moczara, występującej z hasłami nacjonalistycznymi); powstały niezależne grupy młodzieżowe („komandosi”); 30 I 1968 po demonstracji grupy studentów przy pomniku A. Mickiewicza (protest przeciwko zdjęciu z afisza Dziadów) jej uczestnicy zostali aresztowani i skazani na kary grzywny, niektórzy bezprawnie usunięci z uczelni, rozpoczęła się akcja protestacyjna studentów (petycja do Sejmu) i pisarzy (29 II zebranie nadzwyczajne oddziału warszawskiego ZLP); 8 III wiec studentów na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego został rozbity przez oddziały MO, ORMO i bojówki tzw. aktywu robotniczego; od 9 III w większości szkół wyższych w kraju organizowano wiece i strajki okupacyjne oraz demonstracje uliczne (w Warszawie, m.in. 11 III pod gmachem KC PZPR, w Krakowie, Poznaniu, Gdańsku, Łodzi, Wrocławiu, Lublinie, Szczecinie i Katowicach), żądano zaprzestania brutalnych akcji milicji i ukarania winnych, wysuwano hasła liberalizacji systemu politycznego; do końca marca wystąpienia środowisk akademickich zostały stłumione, a ich uczestnicy represjonowani (usuwani z uczelni, karnie wcielani do wojska, skazywani w procesach politycznych na kary więzienia); przeciwko brutalności interwencji sił porządkowych protestowali niektórzy posłowie (interpelacja Koła Poselskiego „Znak”) oraz Episkopat Polski; jednocześnie trwała walka o władzę w PZPR i państwie (I sekretarz KC PZPR W. Gomułka zdołał obronić swoją pozycję), połączona z czystką w instytucjach państwowych i PZPR oraz kampanią propagandową w środkach masowego przekazu (antyinteligencką i antysemicką); do wyjazdu z Polski zostało zmuszonych ok. 20 tysięcy Żydów lub osób pochodzenia żydowskiego.
