Marks Karol
 
Encyklopedia PWN
Marks Karol, Karl Heinrich Marx Wymowa, ur. 5 V 1818, Trewir, zm. 14 III 1883, Londyn,
niemiecki filozof, działacz polityczny; jeden z najważniejszych teoretyków i ideologów socjalizmu.
Kalendarium
Urodził się 5 V 1818 w Trewirze w zasymilowanej rodzinie żydowskiej o poglądach liberalnych. Studiował prawo, a następnie filozofię na uniwersytetach w Bonn i Berlinie, gdzie wszedł w środowisko tzw. młodoheglistów. W 1841 uzyskał doktorat z filozofii na uniwersytecie w Jenie na podstawie pracy o filozofii przyrody Demokryta i Epikura; następnie podjął pracę w piśmie „Rheinische Zeitung”. Gdy wydawanie pisma zostało zakazane, wyjechał z Niemiec, i poza krótkim pobytem 1848–49, zakończonym aresztowaniem i wydaleniem z kraju, nigdy już do nich nie wrócił. Mieszkał w Paryżu, Brukseli, a w końcu w Londynie, gdzie osiadł na stałe.
Główne prace, Manifest komunistyczny
Pierwsze prace Marksa były związane z polemikami w środowisku młodoheglistów: Wstęp do krytyki Heglowskiej filozofii prawa (1843, wydane 1927, wydanie polskie 1960), W kwestii żydowskiej (1843, wydanie polskie 1896), Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1844 r. (wydane 1932, wydanie polskie 1958), Święta rodzina (1845, wspólnie z F. Engelsem, wydanie polskie 1957), Ideologia niemiecka (1845–46, wspólnie z Engelsem, wydane 1932, wydanie polskie 1961). Krytykował w nich koncepcje, które w ideach religijnych czy filozoficznych upatrywały moc sprawczą historii i zmian społecznych. Źródło zmian tkwiło według Marksa w procesach ekonomicznych, które w wyniku złożonych oddziaływań miały z czasem doprowadzić do wszechstronnej emancypacji człowieka. W późniejszym okresie coraz więcej miejsca poświęcał problematyce ekonomicznej: Nędza filozofii (1847, wydanie polskie 1886, wydanie współczesne 1949), Manifest komunistyczny (1848, wspólnie z Engelsem, wydanie polskie 1883, wydanie współczesne 1983), Zarys krytyki ekonomii politycznej (1857–59, wydane 1939, wydanie polskie 1986), Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej (1859, wydanie polskie 1889), Kapitał (t. 1 1867, wydanie polskie 1884; t. 2–3 wydane z rękopisu przez Engelsa 1885–94, wydanie polskie 1955, 1957–59), Krytyka programu gotajskiego (1875, wydanie polskie 1949, wydanie 2 1975). Marks publikował także prace o charakterze politycznym i społecznym: Walki klasowe we Francji 1848–50 (1850, wydanie polskie 1906, wydanie współczesne 1979), 18 brumaire’a Ludwika Bonaparte (1852, wydanie polskie 1889, wydanie współczesne 1980). Był aktywny w tworzeniu i kształtowaniu międzynarodowego ruchu komunistycznego, który miał doprowadzić do światowej rewolucji. Efektem jego działalności była tzw. Pierwsza Międzynarodówka (Międzynarodówka I) powstała 1864 i rozwiązana przez Marksa 1876 na konferencji w Filadelfii. Zmarł 14 III 1883 w Londynie.
Wpływ na rozwój humanistyki
Marks był jednym z najbardziej wpływowych i kontrowersyjnych myślicieli ostatnich stuleci. Po części spory brały się z faktu, iż niektóre jego prace opublikowano dopiero w XX w. Przez długi czas podstawową wykładnią myśli Marksa była ta, jaką dał jej Engels, a więc bliska scjentyzmowi i ekonomizmowi. Później zwrócono uwagę na rolę wątków heglowskich, zwłaszcza we wczesnej jego twórczości. Wywołało to spory wokół różnic między myślą Marksa młodego i starego. W momencie uczynienia z jego teorii ideologii państwowej, pojawił się problem związku tej teorii z rzeczywistością polityczną komunistycznego państwa totalitarnego. Według niektórych interpretacji komunizm był prawomocną, choć niekonieczną konsekwencją teorii Marksa, natomiast wg innych stanowił on oczywistą realizację jej antyliberalnego przesłania. Teoria Marksa ma nadal niemało zwolenników i w wersjach zmodyfikowanych stanowi trwały element części nurtów współczesnej humanistyki.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Marks, Engels, Lenin, Stalin fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Karol Marks (z lewej) i Engels Fryderyk w redakcji „Rheinische Zeitung” w Kolonii, obraz E. Chapiro — Muzeum Marksa-Engelsa, Moskwafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia