Maria Stuart
królowa Szkocji i Francji.
[m. stju:ərt] 
,
ur. 8 XII 1542, Linlithgow (Szkocja), zm. 8 II 1587, Fotheringhay (Anglia),
, Maria Stuart
Encyklopedia PWN
Urodziła się 8 XII 1542 w Linlithgow w Szkocji. Była córką Jakuba V (króla Szkocji) i Francuzki, Marii de Guise.
W kilka dni po urodzeniu straciła ojca; 1548 została wysłana przez matkę do Francji, gdzie wychowywała się z dziećmi Henryka II; 1558 poślubiła przyszłego (od 1559) króla Francji, Franciszka II; po rychłej śmierci męża (1560) wróciła do ojczystej, ale nieznanej sobie Szkocji (1561).
Katolicka władczyni w protestanckim państwie
Katoliczka, szybko popadła w konflikt z rządzącymi krajem lordami protestanckimi i duchowieństwem kalwińskim; jej przyrodni brat, hrabia Murray, i królowa angielska, Elżbieta I, intrygowali przeciw niej, natomiast Maria Stuart spokrewniona z angielskimi Tudorami (jako prawnuczka Henryka VII), wysuwała pretensje do tronu Anglii. Pozycji Marii nie umocniło nieudane małżeństwo z lordem Darnleyem (1565); dochodziło do krwawych waśni na dworze (1566 zabójstwo sekretarza królowej, D. Rizzia). Zamordowanie Darnleya (II 1567) — o współudział w którym oskarżano Marię — doprowadziło do rozruchów (podsycanych przez Elżbietę I); gdy V 1567 Maria Stuart poślubiła hrabiego Bothwella, powszechnie uważanego za zabójcę Darnleya, bunt ogarnął prawie cały kraj. Pojmana, VII 1567 została zmuszona przez lordów do abdykacji na rzecz rocznego syna, Jakuba (Jakub I, król Anglii, Irlandii i Szkocji).
W niewoli u Elżbiety I
W V 1568 zdołała zbiec i zgromadzić zwolenników; pokonana przez hrabiego Murraya, przekroczyła granicę Anglii. Spędziła w niej resztę życia, faktycznie więziona z woli Elżbiety w różnych zamkach, w coraz gorszych warunkach. Jej sytuację pogarszały ciągłe intrygi i spiski z udziałem przeciwników Elżbiety, w które Maria angażowała się, naiwnie licząc na uwolnienie, a nawet na objęcie tronu angielskiego; ostatecznie Elżbieta zdecydowała się na usunięcie groźnej, choć niezbyt zręcznej rywalki. Postawiona przed sądem, 1586 Maria Stuart została skazana za spiskowanie na życie Elżbiety i ścięta. Jej egzekucja wykonana 8 II 1587 w miescie Fotheringhay w Anglii, będąca pierwszym w dziejach aktem królobójstwa w wyniku procesu sądowego, wywołała głębokie poruszenie w krajach katolickich; wielu historyków uważa, że został stworzony precedens, który ułatwił ścięcie Karola I (1649) i Ludwika XVI (1793).
Legenda Marii Stuart
Jej osobę otoczyła legenda, która uczyniła z niej męczennicę za wiarę (nie zgodziła się przejść na protestantyzm przed śmiercią). Jej tragiczne losy stały się kanwą licznych dzieł literackich (m.in. dramatów F. Schillera i J. Słowackiego).
