Mari El, ros. Marij Eł, maryjskie Marij Èl, Republika Mari El, ros. Riespublika Marij Eł, maryjskie Respublika Marij Èl,
republika w Federacji Ros., nad środkową Wołgą;
Mari El
Encyklopedia PWN
696 tys. mieszk. (2010); gł. Maryjczycy, Rosjanie i Tatarzy; powierzchnia 23,2 tys. km2; stol. Joszkar Oła. Powierzchnia nizinna, na północnym wschodzie pagórkowata, na zachodzie miejscami zabagniona; klimat umiarkowany, kontynent.; rzeki (Wołga z dopływami: Wietługą, Wielką i Małą Kokszagą) wyzyskiwane do żeglugi i spławu; 46% pow. zajmują lasy. Rozwinięty przemysł maszyn., metal., celulozowo-papierniczy, drzewny, skórz., spoż., farm.; hodowla bydła, trzody chlewnej, owiec; uprawa zbóż, lnu, konopi, ziemniaków.
Historia. Obszar zasiedlony od paleolitu; od pocz. I tysiącl. n.e. przenikały tam plemiona tureckojęzyczne; w V–X w. ukształtował się lud maryjski. W X–XII w. Maryjczycy ulegli wpływom Bułgarii Wołżańsko-Kamskiej, w XIII w. wraz z nią włączeni do Złotej Ordy, a po jej rozpadzie do chanatu kazańskiego (XV–XVI w.). Upadek Kazania (1552) zapoczątkował kilkunastoletni okres walki z Moskwą o niezależność, zakończony wcieleniem całego obszaru Mari El do państwa moskiewskiego. Mimo że gł. zajęciem ludności było rolnictwo, władze ros. w XVII w. znaczne obszary oddały ros. arystokratom, na maryjskich ziemiach uprawnych osadzono chłopów rosyjskich. Trwała przymusowa chrystianizacja, której nie udało się w pełni zrealizować. Kolonizacja, chrystianizacja i nakładanie podatków powodowały rosnące zbiegostwo chłopów maryjskich za Ural i do Baszkirii (zsyłano też na Syberię ludność wsi uczestniczących w powstaniu J. Pugaczowa). Reforma chłopska 1861 stworzyła duże rezerwy rąk do pracy, powstał przemysł lekki (drzewiarstwo). Po rewolucji lutowej 1917 zaczęły powstawać terenowe organy administracji podległe Rządowi Tymczasowemu. Rewolucja październikowa i wojna domowa spowodowały znaczne straty ludności. W 1920 utworzono Maryjski Okręg Autonomiczny; 1921–22 kraj dotknęła klęska głodu (cały obszar Powołża). Maryjski Okręg Autonomiczny wchodził w skład kilku jednostek adm.; 5 XII 1936 został przekształcony w Maryjską Autonomiczną SRR. Po rozpadzie ZSRR — rep. autonomiczna w ramach Federacji Ros., z którą 31 III 1992 podpisała nową umowę federacyjną o stowarzyszeniu.
