mapa
graficzny obraz powierzchni Ziemi, innego ciała niebieskiego lub nieba na płaszczyźnie, zmniejszony w sposób określony matematycznie, uogólniony i umowny (tj. sporządzony z zastosowaniem umownych znaków).
[łac.],
mapa
Encyklopedia PWN
Ze względu na treść stosuje się podział na mapy ogólnogeograficzne i tematyczne; mapy ogólnogeograficzne to mapy o dowolnym odwzorowaniu kartograficznym, przedstawiające ukształtowanie terenu i znajdujące się na nim obiekty (szatę roślinną, zbiorniki wodne z zaznaczoną głębokością, linie komunikacyjne), oraz granice państwowe i administracyjne; dzielą się one na: mapy topograficzne — dokładne mapy (skala większa od 1:500 000), wykonywane na podstawie szczegółowych pomiarów terenowych oraz zdjęć fotogrametrycznych i satelitarnych, i mapy przeglądowe — otrzymywane przez zmniejszenie i generalizację kartograficzną map topograficznych; mapy tematyczne (np. geologiczne, klimatyczne, morskie, rolnicze) są sporządzane na podstawie map ogólnogeograficznych i prezentują wybrane zagadnienia fizyczno-geograficzne lub społeczno-gospodarcze; specyficznym rodzajem mapy tematycznej jest tzw. mapa zasadnicza, czyli wielkoskalowa (skala większa od 1:10 000) mapa, obejmująca elementy treści ogólnogeograficznej oraz aktualne dane katastralne i obiekty uzbrojenia terenu, służąca m.in. jako podkład do opracowywania innych map; stosuje się też podział map ogólnogeograficzny na: mapy fizyczne, przedstawiające głównie fizyczno-geograficzne elementy terenu, i mapy polityczne — przedstawiające elementy społeczno-polityczne. Usytuowanie rysunku mapy w stosunku do stron świata nazywa się orientacją mapy; w średniowieczu stosowano przeważnie orientację wschodnią (górna część mapy oznaczała kierunek wschodni) lub południowy (na mapach arabskich); z czasem utrwaliła się w kartografii orientacja północna (z kierunkiem północnym na górze mapy). Rozróżnia się: mapy małoskalowe (skala od 1:500 000 do 1:kilku mln), mapy średnioskalowe (od 1:20000 do 1:300 000) i mapy wielkoskalowe (od 1:100 do 1:10 000). Treść mapy może być również zapisana w postaci cyfrowej na dyskach lub taśmach magnetycznych, co pozwala na jej szybkie przetwarzanie za pomocą komputera. Metodami sporządzania i użytkowania map zajmuje się kartografia. Opracowywanie i dystrybucja map urzędowych należą zwykle do państwowych służb geodezyjnych i kartograficznych (w Polsce do Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii). Mapy do użytku ogólnego opracowują i publikują wyspecjalizowane wydawnictwa kartograficzne (w Polsce ok. 30, w tym największe — Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera SA). Mapy, jako dzieła powstające w wyniku działalności twórczej, są chronione (w Polsce od 1994) przepisami prawa autorskiego.
Histroia. Pierwsze kartograficzne sposoby przedstawiania terenu były znane już w społeczeństwach pierwotnych, przed pojawieniem się pisma. Najdawniejsze zabytki — rysunki powierzchni terenu wykonane na kłach mamuta, znaleziono na obszarze obecnych południowych Moraw (prawdopodobnie powstały ok. 24 tysięcy lat p.n.e.) i środkowej Ukrainy (ok. 11 tys. lat p.n.e.). Z map korzystano w VI w. p.n.e. w Babilonii, są też znane chińskie mapy wojskowe z czasów dynastii Han (II w. p.n.e.). W starożytności największy rozwój kartografii nastąpił w kręgu kultury greckiej i rzymskiej. Geōgraphikē hyphē ēgēsis Klaudiusza Ptolemeusza (II w.) zawierała opis konstrukcji mapy w odwzorowaniu stożkowym. W średniowieczu nastąpił upadek kartografii, a mapy stały się schematycznymi, idealistycznymi wyobrażeniami świata. Ponowny rozwój nastąpił w XIV–XV w. (mapy żeglarskie, portolany), a zwłaszcza w okresie odrodzenia, w związku z rozwojem handlu i wielkimi odkryciami geograficznymi. Pierwsze mapy tematyczne (mapy prądów morskich i deklinacji magnetycznych) powstały w XVI w. Rozwój w XVII w. szczegółowych pomiarów geodezyjnych spowodował pojawienie się nowoczesnych map topograficznych. Wieloarkuszowe mapy topograficzne, wykonywane na podstawie szczegółowych zdjęć terenowych, rozpowszechniły się w XIX w. i służyły głównie celom wojskowym. Wraz z rozwojem statystyki i nauk społecznych zaczęły się ukazywać mapy społeczno-gospodarcze, np. na początku XIX w. mapy rozmieszczenia ludności, przestępczości itp., później nastąpił dynamiczny rozwój map tematycznych spowodowany rozwojem nauk o Ziemi. Obecnie większość państw rozwiniętych dysponuje mapami topograficznymi w skalach od 1:10 000 do 1:500 000, a dla wybranych obszarów także w skalach większych, opracowane zwykle w wersjach wojskowej i ogólnodostępnej. W Polsce są dostępne nowoczesne, aktualne mapy w skalach 1:10 000 (dla ok. 24% powierzchni kraju), 1:50 000 (dla ok. 58% powierzchni) i 1:500 000, wydawane przez Głównego Geodetę Kraju, oraz mapy w skalach 1:100 000 i 1:200 000, wydane przez Służbę Topograficzną Wojska Polskiego.
