Malinowski Bronisław, ur. 7 IV 1884, Kraków, zm. 16 V 1942, New Haven (USA),
etnolog i antropolog społeczny, współtwórca i główny przedstawiciel funkcjonalizmu.
Malinowski Bronisław
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 7 IV 1884 w Krakowie.
Studia, wyprawy badawcze, praca
Rozpoczął studia z zakresu matematyki i fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, by w końcu poświęcić się filozofii, z której 1908 uzyskał tytuł doktora na podstawie rozprawy O zasadzie ekonomii myślenia. W młodości uczestniczył w życiu naukowo-artystycznym Krakowa, jeździł często do Zakopanego, przyjaźnił się z wieloma przedstawicielami Młodej Polski, m.in. S.I. Witkiewiczem, który jako rysownik i fotograf towarzyszył mu później w pierwszym etapie wyprawy do Australii. W 1909 wyjechał na dalsze studia do Lipska, gdzie zetknął się m.in. z K. Bücherem i W. Wundtem; uczeni ci wywarli znaczny wpływ na kształt rozwijanej przez Malinowskiego funkcjonalnej teorii kultury. W 1910 podjął studia podyplomowe w London School of Economics, współpracował tam m.in. z E. Westermarckiem, Ch.G. Seligmanem i in. wybitnymi antropologami brytyjskimi. W 1916 na podstawie prac The Family Among the Australian Aborigines (1913) i The Natives of Mailu (1915) uzyskał drugi doktorat. W 1914 rozpoczął badania terenowe na Nowej Gwinei, początkowo wśród plemienia Mailu, a 1915–16 i 1917–18 na Wyspach Trobrianda. Zwieńczeniem prowadzonych tam prac była seria klasycznych monografii: Argonauci zachodniego Pacyfiku (1922, wydanie polskie 1967), Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich (1926, wydanie polskie 1938), Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji (1929, wydanie polskie 1938) oraz Ogrody koralowe i ich magia (t. 1–2 1935, wydanie polskie t. 1–2 1986–87). Po powrocie do W. Brytanii (1922) zrezygnował z objęcia katedry etnologii i etnografii na Uniwersytecie Jagiellońskim i podjął pracę wykładowcy na Uniwersytecie Londyńskim, gdzie 1927 objął specjalnie dla niego utworzoną katedrę antropologii społecznej. W 1934 odbył kilkumiesięczną podróż naukową do Afryki Południowej i Afryki Wschodniej. W 1935 przyjął obywatelstwo brytyjskie. Od 1938 przebywał w USA, podjął nowe badania, tym razem wśród Indian Zapoteków w Meksyku, oraz przyjął profesurę Uniwersytetu Yale w New Haven. W 1942 wspólnie z innymi uczonymi polskiego pochodzenia założył Instytut Polski w Nowym Jorku i został jego pierwszym prezesem.
Malinowski prowadził aktywną działalność dydaktyczną, w jego słynnych seminariach uczestniczyli m.in.: R. Firth, M. Fortes, S. Nadel, I. Schapera, L. Mair, E.R. Leach i E.E. Evans-Pritchard, którzy przyczynili się do rozwoju antropologii społecznej, również R. Bunche, A. Davis, J. Kenyata, W. Koppers. Kształcił także Polaków, m.in. M. i S. Ossowskich, J. Obrębskiego, T. Grossa, K. Dobrowolskiego, A. Waligórskiego. Zmarł 16 V 1942 w New Haven.
Funkcjonalna teoria kultury
Malinowski wszedł do historii antropologii społecznej jako współtwórca funkcjonalnej teorii kultury, której najpełniejszą wykładnię przedstawił w pracy Naukowa teoria kultury (1944, wydanie polskie w: Szkice z teorii kultury 1958). Genezy jego poglądów należy upatrywać w pozytywistycznej filozofii nauki, zwłaszcza w wersji E. Macha, oraz socjologii É. Durkheima. Malinowski ujmował kulturę jako aparat instrumentalny służący zaspokajaniu ludzkich potrzeb, całościowy i zintegrowany system złożony z oddziałujących na siebie instytucji, w którym zależności między elementami mają charakter funkcjonalny. Stąd przekonanie, że każdy fakt kulturowy winien być rozpatrywany i interpretowany w jego własnym kontekście, natomiast naczelnym celem antropologii jest wyjaśnienie funkcji, jaką pełni on w doskonale zintegrowanym systemie (funkcjonalizm). Stanowisko takie było w opozycji do ewolucjonizmu i dyfuzjonizmu, legło także u podstaw metody funkcjonalnej, której istota polegała na analizie aktualnego funkcjonowania instytucji kulturowych. W ujęciu Malinowskiego były to najmniejsze, dające się analitycznie wydzielić, choć zachowujące odrębność podsystemy kulturowe, które w sposób bezpośredni (instytucje pierwotne) lub pośredni (instytucje wtórne i integratywne) służyły zaspokajaniu potrzeb biologicznych, społecznych i kulturowych człowieka. Podczas 2-letniego pobytu na Wyspach Trobrianda, Malinowski systematycznie gromadził i szczegółowo dokumentował fakty dotyczące funkcjonowania wybranych instytucji, np. wymiany, systemu prawnego i ekonomicznego, magii, związków pokrewieństwa, które następnie opisał w kolejnych monografiach. Odczytane razem dostarczają one pełnego i wielowymiarowego opisu kultury trobriandzkiej. Zgodnie z ustanowionym na Wyspach Trobrianda „kanonem”, oprócz wykorzystywania różnorodnych technik badawczych (m.in. obserwacji, wywiadów, tablic genealogicznych i danych statystycznych), wymagają one od badacza długotrwałego pobytu w badanej społeczności, znajomości lokalnego języka, przyjęcia „tubylczego punktu widzenia”. Prowadzić to ma do poznania systemu kulturowego z pozycji jej uczestnika, od wewnątrz, choć przy zachowaniu niezbędnego obiektywizmu.
Znaczenie badań i teorii
Wkład Malinowskiego do rozwoju badań terenowych jest niekwestionowany i trudny do przecenienia. Nieco inaczej ocenia się jego dorobek teoretyczny (zwłaszcza ogólną teorię kultury), który wcześnie został poddany surowej krytyce i rewizji. Nie zmienia to faktu, że Malinowski jest powszechnie uznawany za jednego z twórców nowoczesnej antropologii społecznej. Całość jego dorobku obejmują Dzieła (do 2001 t. 1–10); 2002 ukazał się Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu (część dotycząca Nowej Gwinei i Wysp Trobrianda została przełożona na język angielski i opublikowana 1967 jako A Diary in the Strict Sense of the Therm).
Wojciech Dohnal
