Majmonides

Majmonides, Mosze Ben Majmon, Rambam, ur. 30 III 1135, Kordoba, zm. 13 XII 1204, Kair,

żydowski teolog i filozof.

Urodził się 30 III 1135 w Kordobie.

Życie filozofa

Był synem sędziego. Otrzymał gruntowne wykształcenie zarówno ogólne, jak i rabiniczne. W 1160 uciekając przed prześladowaniami ze strony muzułmańskiej dynastii Almohadów, opuścił, wraz z rodziną, rodzinne tereny obecnej Hiszpanii i osiedlił się w Fezie w Maroku. Prawdopodobnie jego rodzina została przymusowo nawrócona na islam. W Fezie Majmonides napisał Iggeret ha-szemad (‘List o apostazji’), w którym dodawał otuchy Żydom zmuszonym do wyznawania islamu. W 1165 ponownie uciekł, wraz z rodziną, tym razem przez Palestynę do, przyjaznego Żydom, Egiptu. Po śmierci ojca i utrzymującego z handlu rodzinę brata rozpoczął pracę jako lekarz. W 1168 napisał arabski komentarz do Miszny. W 1180 ukazało się inne jego dzieło Miszne Tora [‘powtórzenie prawa’, ‘druga Tora’] będące wykładem wiedzy na temat żydowskiego prawa religijnego. Dzieło to wzbudziło liczne kontrowersje (tzw. pierwszy spór o Majmonidesa). Mimo to Majmonides stał się jednym z największych autorytetów rabinicznych swojego czasu. W 1185 został mianowany nadwornym lekarzem sułtana Saladyna i muzułmańskiej dynastii Ajjubidów w Egipcie. Jednocześnie został nagidem (zwierzchnikiem Żydów egipskich). Funkcja ta stała się w jego rodzinie dziedziczną. W 1190 ukazało się w języku arabskim (ale zapisane alfabetem hebrajskim) jego główne dzieło Dalalat al-ha’irin (hebr. przekł. More newuchim ‘przewodnik błądzących’, wydanie polskie 1872). W 1204 ukazał się hebrajski przekład dzieła, które wznieciło następny spór o Majmonidesa. Zmarł 13 XII 1204 w Kairze. Grób Majmonidesa znajduje się w Tyberiadzie.

Dzieło i poglądy

Jego dzieła obejmują rozprawy talmudyczne, pisma filozoficzne i prace z zakresu medycyny (głównie z zakresu higieny, dietetyki, psychosomatyki). Jeżeli chodzi o filozofię był to jeden z głównych przedstawicieli arystotelizmu w żydowskiej filozofii średniowiecznej. Jego głównym dziełem w tym zakresie był More newuchim. W dziele tym dążył do uzgodnienia wyników nauki (gł. filozofii Arystotelesa) z tekstem Biblii, przestrzegając równocześnie odrębności filozofii i teologii. W większości szczegółowych zagadnień opowiadał się jednak za wyższością poznania filozoficznego. Głosił, że nieśmiertelność i zbawienie polegają na pośmiertnym utrwaleniu tego, co człowiek wypracował intelektem, uprawiając filozofię. Najwyższym dobrem jest więc racjonalne, filozoficzne poznanie, a nie życie zgodne z nakazami prawa religijnego. Biblia była dla niego obrazowym, symbolicznym wyrażeniem prawd filozoficznych. Wbrew jednak Arystotelesowi, który głosił wieczność świata, Majmonides przedstawił, zgodny z Księgą Rodzaju, pogląd o jego stworzeniu ex nihilo (‘z niczego’). Dowodził istnienia Boga i rozwijał naukę o jego tzw. atrybutach negatywnych oraz o Opatrzności Bożej. Niektórzy komentatorzy pism Majmonidesa uważają, iż More newuchim jest dziełem ezoterycznym, przeznaczonym dla wybranych, napisanym w sposób celowo nieprzejrzysty, aby odstraszyć profanów. Dzieło Majmonidesa doczekało się wielu komentarzy, m.in. Szema Tow ben Josefa ibn Falaquera, Josefa ibn Kaspiego, Narbonidesa. Poglądy Majmonidesa na relację między wiarą a rozumem wpłyneły na średniowieczną scholastykę chrześcijańską (łaciński przekład ukazał się około 1240). Filozoficzne i religijne dzieło Majmonidesa kontynuowali jego syn, Abraham ben Mosze ben Majmon (1186–1237) oraz ostatni członek rodu, Dawid ben Majmon (1335–1415).

Spory o Majmonidesa

Dzieła Majmonidesa, zarówno Miszne Tora, jak i More newuchim, wzbudziły wielkie kontrowersje w świecie żydowskim. Miszne Tora zarzucano przede wszystkim odrzucenie dotychczasowej pluralistycznej tradycji komentowania prawa religijnego i próbę wprowadzenia jednolitego, dogmatycznego ujęcia obowiązującego wszystkich. Głównym przeciwnikiem Majmonidesa w tym zakresie był, jeden z pierwszych talmudystów, Abraham ben Dawid z Posquieres. More newuchim wzbudziło natomiast ostrą reakcje żydowskich tradycjonalistów, którzy krytykowali zawarte w dziele racjonalistyczne interpretacje biblijnych praw, cudów, proroctw itd. Przeciwnicy Majmonidesa w Prowansji obłożyli jego dzieło klątwą, na którą jego zwolennicy odpowiedzieli kontrklątwą. Zakazania części lub całości dzieł Majmonidesa domagano się jeszcze wielokrotnie po jego śmierci. W epokach następujących po średniowieczu spór trwał nadal w wielu polemikach intelektualnych. Żydowskie oświecenie poprzez komentarze M. Mendelssohna i S. Majmona przyczyniło się do renesansu filozofii Majmonidesa, a zarazem do ponownego wybuchu sporu.