Mahler Gustav

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Mahler

[mạ:lə^r]

Gustav , ur. 7 VII 1860, Kalischt (ob. Kaliště, Morawy), zm. 18 V 1911, Wiedeń,

austriacki kompozytor i dyrygent.

Urodził się 7 VII 1860 w Kalischt (ob. Kaliště na Morawach). Należał do najznakomitszych dyrygentów swego czasu, zarówno w zakresie muzyki symfonicznej, jak i operowej; prowadził czołowe orkiestry w Europie i Stanach Zjednoczonych; od 1880 był dyrygentem (początkowo gościnnie, później stałym) teatrów operowych w Pradze, Lipsku, Budapeszcie, Hamburgu, 1897–1907 — dyrektor Opery Wiedeńskiej (gdzie poprowadził premiery 32 oper); 1907 wyjechał do Nowego Jorku, 1907–09 prowadził tam orkiestrę Metropolitan Opera, 1909–11 — orkiestrę New York Philharmonic Society; odbywał też liczne tuornée koncertowe. Zmarł 18 V 1911 w Wiedniu.

Symfonie i pieśni

Jako kompozytor Gustav Mahler sytuuje się w rzędzie najwybitniejszych przedstawicieli późnego romantyzmu (neoromantyzmu) w muzyce. Uprawiał tylko muzykę symfoniczną i pieśń (jeśli nie liczyć kameralnych juweniliów i młodzieńczej zaginionej opery). Skomponował: 10 symfonii (I D-dur „Tytan” 1888, II c-moll, zwana Zmartwychwstaniem 1894, III d-moll 1896, IV G-dur 1900, V cis-moll 1902, VI a-moll, zwana Tragiczną 1904, VII e-moll 1905, VIII Es-dur, zwana Symfonią tysiąca 1907, IX D-dur 1909, X Fis-dur, niedokończona, zrekonstruowana 1972), znajdującą się poza numeracją symfonię Das Lied von der Erde (1909, do niemieckich parafraz dawnych poetów chińskich), 4 cykle pieśni solowych z orkiestrą (Lieder eines fahrenden Gesellen 1885, Des Knaben Wunderhorn 1892–98, Kindertotenlieder 1901–04, 5 Rückertslieder 1902), kantatę Das Klagende Lied (1880).

W swoich symfoniach i pieśniach Mahler dokonał wielkiej syntezy, łącząc w ramach orkiestry symfonicznej różne rodzaje i gatunki muzyki: muzykę instrumentalną z wokalną, rodzaj orkiestrowy z kameralnym, symfonię z pieśnią i kantatą. Z jego symfonii czysto instrumentalne są tylko: I, V, VI, VII, IX, X, natomiast II Symfonia zawiera także pieśń i kantatę, III — pieśń solową i chóralną, IV — pieśń solową; monumentalna VIII Symfonia stanowi rzadko spotykaną syntezę formy symfonii i oratorium (część I jest napisana do tekstu Veni Creator, część II — jest finałem z Fausta J.W. Goethego), a Das Lied von der Erde (Pieśń o ziemi) to cykl 6 scen wokalnych na głosy solowe (alt i tenor) i orkiestrę.

Indywidualne cechy stylu

Spożytkowując twórczo doświadczenia swoich wielkich poprzedników na polu muzyki symfonicznej (od J. Haydna i L. van Beethovena do J. Brahmsa i R. Wagnera), włączając do swych utworów elementy różnych stylów (popularne melodie i tańce, reminiscencje z muzyki innych kompozytorów), Mahler stworzył styl na wskroś własny, oryginalny i prekursorski. Cechy znamienne tego stylu to: niebywale rozwinięta i odkrywcza kolorystyka brzmieniowa; intensywna gra barw dźwiękowych spleciona ściśle z myśleniem linearnym — polifonicznym (prekursorski tzw. kontrapunkt kolorystyczny), w czym widać też wyraźną inspirację polifonią J.S. Bacha; wyrazistość i plastyka różnoplanowych obrazów muzycznych; silnie kontrastowe zróżnicowanie stanów muzyki: ruchu, kolorytu, konsystencji, przestrzenności; rozpięcie między biegunami: lawinowego pędu i mistycznego adagia (słynne Adagietto z V Symfonii), skrajnego dynamizmu i kompletnego wyciszenia; maksymalnie rozwinięta dramaturgia formy muzycznej (symfonicznej); sugestywna wymowność, bogata symbolika, intensywna ekspresja. Muzyka tak zróżnicowana i złożona odsyła do źródeł swej inspiracji: poezji, powieści, teatru, malarstwa, natury. Nadrzędna jest tu inspiracja metafizyczna, wynikająca wprost z odczucia świata Mahlera i sugestywnie udzielająca się słuchaczom jego muzyki.

Miłość i ból i świat i marzenie, muzyka G. Mahler, choreografia J. Neumeier (1984) — Teatr Wielki w Warszawie

Rosyjski Hamlet, muzyka L. van Beethoven i G. Mahler, choreografia B. Eifman, Teatr Wielki w Warszawie, 1999