Madryt
 
Encyklopedia PWN
Madryt, Madrid Wymowa,
stolica Hiszpanii i regionu autonomicznego Madryt, w środkowej części Płw. Iberyjskiego, u podnóża gór Sierra de Guadarrama, nad rz. Manzanares (dopływ Jaramy).
największe miasto kraju; drugi (po Barcelonie) ośr. przem. Hiszpanii, o wszechstronnej strukturze gałęziowej, m.in. przemysł środków transportu (samochodowy, taboru kol., lotn.), spoż., włók., odzieżowy, maszyn., metal., elektrotechniczny, chem. (w tym farm.), materiałów budowlanych, poligraficzny, zbrojeniowy; rzemiosło artyst. (wyrób dywanów, koronek, jubilerstwo); ważny ośrodek handl. i finansowy: największy węzeł kol. i drogowy Płw. Iberyjskiego; wielki węzeł komunikacji lotn. (międzynarodowy port lotniczy Barajas); metro. Główny ośr. nauk. i kult. kraju; siedziba Hiszp. Akad. Król. (zał. 1713); 6 uniw. — najstarszy zał. 1508 (w Alcalá de Henares, 1836 przeniesiony do M.); politechnika (zał. 1971); instytuty nauk.-badawcze, towarzystwa nauk.; ośr. turyst. o międzynar. znaczeniu; 32 muzea, m.in. Prado, sztuki nowoczesnej, hist., miejskie, przyrodnicze. Centralnym punktem miasta jest plac Puerta del Sol; wzdłuż ulicy Calle de Alcalá i promenady Prado monumentalne budowle publiczne; w części południowej stara dzielnica M., na południowym zachodzie Pałac Król. i opera; nowe dzielnice mieszkaniowe gł. w części północnej i północno-zachodniej; dzielnice przem. gł. w części północnej i południowej oraz na przedmieściach.
Historia. Rozwinął się wokół niewielkiego zamku muzułm. Madżrit (zał. w IX w.); w czasie rekonkwisty zdobyty 1083 przez Alfonsa VI Mężnego i włączony do Kastylii; miasto król., 1202 specjalne przywileje miejskie (Fuero Real); od pocz. XIV w. miejsce obrad Kortezów i jedna z rezydencji królów Kastylii; po przeniesieniu 1561 przez Filipa II rezydencji król. na stałe do Madrytu, szybka rozbudowa miasta; oficjalnie stol. Hiszpanii od 1606; ważny ośrodek kultury i sztuki w epoce hiszp. „złotego wieku” (XVI–XVII w.); podczas wojny sukcesyjnej 1701–14 zdobywany 1706 i 1710 przez wojska prohabsburskie; wielka rozbudowa i modernizacja za panowania 1759–88 Karola III; 2 V 1808 wybuch powstania lud. w Madrycie początkiem hiszp. wojny przeciw okupacji fr. 1808–13; jako gł. ośr. hiszp. życia polit. miejsce m.in. wielu przewrotów oraz wydarzeń I i II Republiki (1873–74 i 1931–36); podczas wojny domowej 1936–39 pod władzą republiki, od X 1936 cel ofensyw wojsk frankistowskich, 6 XI 1936 opuszczony przez rząd republikański, 28 III 1939 opanowany przez gen. F. Franco; ponownie siedziba władz państwa; 1983 zatwierdzenie statusu wspólnoty autonomicznej. 11 III 2004 seria zamachów bombowych na pociągi podmiejskie (ponad 190 zabitych, ok. 1,5 tys. rannych) dokonanych przez terrorystów związanych z al-Ka’idą.
Zabytki. Kościoły późnogot. — S. Pedro el Real (XIV w.) i S. Jerónimo el Real (XV–XVI w.), got.-renes. Capilla del Obispo; Casa de Cisneros i Casa de los Lujanes (XVI w., w stylu plateresco); zabudowa Plaza Mayor z XVII w. (Casa de la Panaderia, Carsel de la Corte); liczne kościoły z XVII w. (de las Descalzas, S. Gines), klasztor Encarnación, katedra S. Isodoro el Real z bogatym wyposażeniem wnętrz; Pałac Król. (1737–64); liczne kościoły z XVIII w., m.in. S. Francisco el Grande (1776–85) z kaplicą dekorowaną przez F. Goyę; neoklas. pałace, m.in. Pałac Sprawiedliwości (1750–58), i budowle użyteczności publicznej (banki, muzea, ministerstwa); budowle z XIX w., m.in. Puerta de Toledo (1827), neogot. katedra de la Almudena (1895), poczta gł., biblioteka nar.; nowoczesne budownictwo XX w. — m.in. wieżowiec Edificio España (1973).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Madryt, fragment centrum fot. A. Guranowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia