Urodził się 3 V 1469 we Florencji w zubożałej rodzinie szlacheckiej, jego ojciec był prawnikiem. Po ukończeniu edukacji rozpoczął karierę polityczną. Związany z gonfalonierem P. Soderinim, 1498 został sekretarzem drugiej kancelarii, co pozwoliło mu zarządzać sprawami Rady Dziesięciu, ważnego organu republiki florenckiej. Odbywał liczne podróże dyplomatyczne, m.in. do Francji, Niemiec, Hiszpanii, Szwajcarii, także do innnych państw włoskich. Po powrocie Medyceuszy do władzy (1512) Machiavelli utracił swe stanowisko, został oskarżony o udział w spisku, na krótki czas aresztowany, a następnie pozbawiony prawa przebywania w mieście. Wrócił do Florencji 1519, ale — mimo wielu prób zbliżenia do Medyceuszy — do końca życia pozostał na uboczu polityki. Swoje najważniejsze traktaty Machiavelli napisał po odsunięciu go od życia politycznego, wykorzystał w nich obserwacje poczynione w czasie działalności publicznej i podróży dyplomatycznych. Zmarł 21 VI 1527 we Florencji.
Główne prace Do głównych prac Machiavellego należą: I discorsi sopra la prima deca di Tito Livio (1531, wydanie polskie Uwagi Makiawela wysnute z Liwiusza historii rzymskiej, wydanie polskie 1874–77, oraz we fragmentach pt. Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Tytusa Liwiusza 1984), Książę (1532, wydanie polskie 1868), Historie florenckie (1532, wydanie polskie 1990).
Pozostawił także znaczny dorobek literacki; obejmuje on komedie obyczajowe, m.in. sztukę w 5 aktach prozą Mandragora, czyli Napój zapładniający (1518, wystawienie polskie 1910, wydanie polskie 1924) — należącą do arcydzieł włoskiego teatru renesansowego, wyszydzającą ludzkie przywary i normy postępowania renesansowego społeczeństwa, liczne utwory poetyckie, satyryczną nowelę Belfagor arcidiavolo (1518?, wydane 1549). Był też autorem tekstów publicystycznych, pozostawił obszerną korespondencję prywatną.
Krytyczne poglądy Machiavelli był realistą i uważał, że podstawą wyciągania wszelkich wniosków powinno być doświadczenie, zarówno bieżące, jak i historyczne, a wskazówką działania — nie to, co należy czynić, lecz to, co ludzie faktycznie robią. Dopiero wnikliwa obserwacja rzeczywistości może prowadzić do formułowania praw rządzących ludzkim postępowaniem. Świat według Machiavellego jest polem stałej gry sił dobra i zła, a cechą zmian, jakim ulega, jest cykliczność. Stąd brała się wiara Machiavellego, że państwa upadłe lub przeżywające kryzys rozkwitną w przyszłości. Proces wychodzenia państw ze stanu kryzysu i osiągania przez nie stabilizacji politycznej stanowił — z uwagi na ówczesną sytuację Włoch — przedmiot szczególnego zainteresowania Machiavellego, przy czym wskazówek postępowania poszukiwał w historii, uważając, iż studia nad nią pozwalają wnioskować o przyszłości. Towarzyszyło temu przekonanie, że człowiek może w istotny sposób kształtować swój los, a fortuna sprzyja zazwyczaj ludziom śmiałym i odważnym, kultywującym obywatelskie cnoty (virtù). Stąd wyprowadzał Machiavelli pogląd o szczególnym znaczeniu wybitnych jednostek, które jednak nie mogą postępować wbrew tendencjom epoki, lecz powinny umiejętnie wykorzystywać sprzyjające okoliczności.
Pesymistyczna ocena natury ludzkiej Machiavelli pesymistycznie oceniał ludzką naturę. Uważał, że ludzie z natury są źli, a głównym motorem ich działania jest żądza władzy i posiadania. Właściwie postępują dopiero pod wpływem konieczności, ustrój państwa zatem powinien być tak skonstruowany, by przymuszać ludzi do takich zachowań. Można to osiągnąć bądź przez silną władzę książęcą, bądź przez rządy republikańskie oparte na prawie. Silna władza jest konieczna tam, gdzie brakuje wewnętrznego porządku, ale każde jej osłabienie lub upadek wyzwalają natychmiast złe instynkty ludu. Dlatego lepszym ustrojem, zdaniem Machiavellego, jest republika, która rozwiązywanie sporów przekazuje prawu, bo tylko prawo może poskromić ludzką naturę i obrócić ją trwale na pożytek państwa, czego dowodem jest potęga republikańskiego Rzymu.
Machiavelli krytycznie oceniał wpływ religii chrześcijańskiej na zachowania oraz postawy ludzi. Uważał, że chrześcijaństwo sprzyja lenistwu i bierności, gdy tymczasem obywateli cechować winno zarówno męstwo, jak i aktywność. Dlatego bliska mu była idea religii państwowej, na wzór antycznego Rzymu, wspierającej dyscyplinę i twardą walkę z przeciwnościami losu.
Książę — jak skutecznie kierować państwem? Przedmiotem szczególnego zainteresowania Machiavellego był etap „wznoszenia się” państw, okres swoistego ustroju przejściowego, prowadzącego od anarchii do stabilizacji, od uzurpacji do akceptacji władzy. Był przekonany, że w tym procesie niezbędna jest silna władza księcia. W traktacie Książę zawarł wykład zasad, jakimi powinien kierować się władca, by skutecznie kierować państwem. Machiavelli sporządził rejestr metod, stosowanych przez rządzących w miastach włoskich i innych państwach europejskich, przywołał także przykłady z historii, przedstawił zalety i niebezpieczeństwa proponowanych działań. Skuteczność zalecanych przez niego technik postępowania zależała od brania pod uwagę złych ludzkich skłonności. Machiavellemu przyświecała idea zjednoczenia Włoch. Uważał jednak, że Włosi utracili virtù i dlatego, wobec powszechnego zepsucia, obejmującego również państwo papieskie, konieczna jest mocna władza absolutnego monarchy. Obserwował w innych państwach (Francja, Hiszpania) dążenie do umocnienia władzy królewskiej i, widząc w tym pewną historyczną prawidłowość, chciał podobny ustrój zaszczepić we Włoszech. Machiavellemu nieobce były oceny moralne. Odróżniał zło od dobra, zbrodnię od zasług, obłudę od przyzwoitości, ale odnosił te cechy przede wszystkim do życia prywatnego obywateli. Natomiast jako realista zauważał, że w życiu publicznym liczy się skuteczność, a doświadczenie pokazuje, że choć uczciwość i dobra wiara są pięknymi cechami, to sukces odnoszą ci, którzy łamią umowy, nie dotrzymują słowa, a niekiedy uciekają się do przemocy.
Wpływ na potomnych Poglądy Machiavellego są przedmiotem wielu sporów, a jego osoba stale budzi kontrowersje. Od jego nazwiska pochodzi termin
makiawelizm. Jednocześnie z jego osobą wiążą się początki nowożytnej doktryny
racji stanu uznającej nadrzędność interesu państwa i dobra publicznego jako gwarancji porządku i bezpieczeństwa obywateli.
, Makiawel, ur. 3 V 1469, Florencja, zm. 21 VI 1527, tamże,
