Rozwój drogi twórczej Dużą rolę w rozwoju indywidualności twórczej Liszta odegrała bliska znajomość z F. Chopinem i H. Berliozem. Od 1833 datuje się jego związek (trwający do 1844) z powieściopisarką M. d’Agoult, która wywarła znaczny wpływ na zainteresowania literackie kompozytora, ujawniające się w jego twórczości. W 1839–47 Ferenc Liszt odbył wiele triumfalnych tournée po Europie, dając najczęściej recitale (uchodzi za twórcę recitalu fortepianowego), m.in. koncertował na Węgrzech, w Berlinie, Królewcu, Polsce (1843 w Poznaniu, Krakowie i Warszawie), Rosji. W Kijowie spotkał K. von Sayn-Wittgenstein, z którą przybył 1848 na stałe do Weimaru. Do 1859 działał tam jako dyrygent i kierownik opery, wystawiając wiele współczesnych dzieł, głównie R. Wagnera, z którym łączyła go przyjaźń, Berlioza, R. Schumanna, C. Saint-Saënsa. W Weimarze powstała większość utworów symfonicznych, przede wszystkim poematy, symfonie: Faustowska i Dantejska (obie 1857), oraz ważniejsze utwory fortepianowe. Skupił tam wokół siebie liczne grono uczniów, tworzących tzw. szkołę weimarską. W 1861 przeniósł się do Rzymu. Problemy osobiste wpłynęły na decyzję przyjęcia przez Liszta 1865 niższych święceń kapłańskich. Podczas pobytu w Rzymie powstała większość jego kompozycji religijnych. W 1875 został dyrektorem nowo powstałej akademii muzycznej w Budapeszcie. W 1886 odbył ostatnią podróż z Rzymu przez Budapeszt, Liège, Paryż, Londyn, Antwerpię do Bayreuth. Zmarł 31 VII 1886 tamże.
Warsztat kompozytorski — innowator Wywarł silny wpływ na muzykę europejską 2. połowy XIX w. Jako twórca opartego na programie literackiego poematu symfonicznego (
programowa muzyka) zdecydował o rozwoju neoromantyzmu muzycznego, którego istotną cechą był związek z literaturą. Stworzył, zwłaszcza pod wpływem muzyki N. Paganiniego, nową, wirtuozowską fakturę fortepianową, wzorowaną na orkiestrowej. Wprowadzał innowacje w zakresie formy (rozbudowane cykle:
Lata pielgrzymstwa,
Harmonie poetyckie i religijne, nawiązujące do koncepcji
poematu symfonicznego;
Sonata h-moll, w której forma sonatowa, oparta na jednolitym materiale tematycznym, krzyżuje się z formą cyklu sonatowego). Zapoczątkował nowy typ koncertu fortepianowego, tzw. koncertu symfonicznego, z równorzędną partią orkiestrową i solową. Uprawiał też symfonię programową z chórem w finale (symfonie:
Faustowska i
Dantejska). Był wybitnym przedstawicielem muzyki religijnej, w której nawiązywał do chorału gregoriańskiego. W
Rapsodiach węgierskich podjął próbę stworzenia stylu narodowego w muzyce węgierskiej, którą jednak błędnie identyfikował z muzyką cygańską. Był nowatorem w dziedzinie harmoniki; jego osiągnięcia w zakresie faktury i harmoniki stały się inspiracją m.in. dla kompozytorów francuskich przełomu XIX i XX w., zwłaszcza M. Ravela. Niektóre z jego utworów są zapowiedzią impresjonizmu. Liszt interesował się żywo muzyką polską, popierał kompozytorów polskich: H. i J. Wieniawskich, J. Galla, Z. Noskowskiego. Z Polaków uczniami jego byli: J. Zarębski i K. Tausig.
Ważniejsze utwory Kompozycje: na orkiestrę — 13 poematów symfonicznych (m.in. Tasso 1849, Co słychać w górach 1850, Mazepa 1854, Preludia 1854, Hungaria 1856, Von der Wiege bis zum Grabe 1882); Dwa epizody z Fausta Lenaua (nr 2 tzw. Walc Mefisto 1861); na fortepian i orkiestrę — 2 koncerty: Es-dur (1849), A-dur (1839–61), Danse macabre (1849), Fantazja węgierska (1852); na fortepian — 3 etiudy koncertowe (1848): Etiuda As-dur, La leggierezza, Il sospiro; Consolations (1849), 6 etiud wg Paganiniego (1851, m.in. popularna La Campanella), Études d’exécution transcendante (12 utworów, 1851); cykl Lata pielgrzymstwa — Rok pierwszy: Szwajcaria (9 utworów, 1848–53), Rok drugi: Włochy (7 utworów, 1858; Wenecja i Neapol 1859), Rok trzeci (7 utworów, 1867–77); Harmonie poetyckie i religijne (10 utworów, 1845–52), Sonata h-moll (1853), 2 legendy (1863), 2 etiudy koncertowe (1863): Poszumy leśne i Pląsy gnomów, 19 rapsodii węgierskich (wydawanych od 1851; najpopularniejsze: II, VI, XII, XIV, XV, z Marszem Rakoczego, i XVI); utwory wokalno-instrumentalne — oratoria: Legenda o Św. Elżbiecie (1862) i Chrystus (1867); Msza ostrzyhomska (1855), Missa choralis (1865), Węgierska msza koronacyjna (1867), Requiem (1868), psalmy; 82 pieśni (z nich 3 szczególnie popularne w transkrypcji fortepianowej jako Marzenia miłosne); liczne transkrypcje fortepianowe, m.in. pieśni F. Schuberta, Chopina, Schumanna, utworów J.S. Bacha; fantazje na tematy z oper W.A. Mozarta, G. Verdiego, Wagnera; pisma (Gesammelte Schriften, t. 1–6 1880–83), ze znacznym udziałem autorskim K. Sayn-Wittgenstein, m.in. F. Chopin (1852, nowe wydanie polskie 1960). Od 1970 ukazuje się nowe zbiorowe wydanie utworów Liszta (Budapeszt–Kassel).
, ur. 22 X 1811, Raiding (ob. Doborján k. Sopron, Węgry), zm. 31 VII 1886, Bayreuth,
