Lagerlöf Selma
 
Encyklopedia PWN
Lagerlöf
[lạ:gərlöw]
Selma, ur. 20 XI 1858, Mårbacka, zm. 16 III 1940, tamże,
pisarka szwedzka, jedna z czołowych reprezentantek neromantyzmu szwedzkiego.
Kalendarium
Urodziła się 20 XI 1858 w Mårbacka w prowincji Värmland. Najwybitniejsza przedstawicielka realizmu fantastycznego w literaturze szwedzkiej; pierwsza kobieta, która otrzymała Nagrodę Nobla (1909) i która została członkiem Akademii Szwedzkiej (1914).
Świat baśni i legend Värmlandu
Pochodziła z rodziny szlacheckiej, dzieciństwo i młodość spędziła w rodzinnym dworze. Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w Sztokholmie (1882–85), gdzie zetknęła się z głównymi prądami epoki, przejmując od nich zwłaszcza religijny liberalizm i Spencerowski ewolucjonizm, pracowała w szkole elementarnej dla dziewcząt w Landskronie. Pierwsze próby literackie podjęła już w dzieciństwie, w latach 80. XIX w. publikowała sonety na łamach czasopism. Fascynację światem baśni, legend i wierzeń rodzimego regionu zawdzięczała babce. W 1890 otrzymała nagrodę tygodnika „Idun” za 5 początkowych rozdziałów powieści Gösta Berling (1891, wydanie polskie 1905), utrzymanej w poetyce neoromantycznej (liryzm narracji, fragmentaryczność, archaizacja języka). Lagerlöf opisała w nich życie i obyczaje mieszkańców värmlandzkich dworków na początku wieku, wzbogacają akcję wątkami baśniowymi i stylizowanymi legendami.
Od 1895 całkowicie poświęciła się pisarstwu. W tomie nowel Związki niewidzialne (1894, wydanie polskie 1912), uchodzących za najwybitniejsze osiągnięcie Lagerlöf w nowelistyce, pogłębiła i rozwinęła motywy wykorzystane w pierwszej powieści; jedną z nowel, Dunungen [‘żółtodziób’], dedykowała późniejszej wieloletniej przyjaciółce S. Elkan, adresatce korespondencji (wybór Du lär mig att bli fri 1992), stanowiącej bogate źródło wiedzy o życiu i twórczości pisarki.
Wątki religijne i mistyczne
W latach 90. XIX w. Selma Lagerlöf dużo podróżowała, owocem wojaży po Włoszech była powieść Dziwy Antychrysta (1897, wydanie polskie 1909) traktująca o rozdźwiękach między katolicyzmem a socjalizmem na Sycylii. Pobyt w Egipcie i Palestynie (1899–1900) przyniósł przełomowy w jej twórczości epicki epos chłopski Jerozolima (t. 1–2 1901–02, wydanie polskie 1908), w którym pisarka, na wzór sagi islandzkiej, ukazała rozkład społeczności wiejskiej i religijności luterańskiej; część 1. eposu, wyrażająca poglądy religijne pisarki bliskie mistyce i teozofii, I Dalarna [‘w Dalarnie’], jest zaliczana do arcydzieł gatunku. Największą popularność zyskała Lagerlöf dzięki pisanemu na zamówienie podręcznikowi do nauki geografii Szwecji Cudowna podróż (t. 1–2 1906–07, wydanie polskie 1910). Symboliczny język baśni, wątki mitologiczne i biblijne, wnikliwe obserwacje społecznych zachowań charakteryzowały powieści En herrgårdssägen [‘folwarczne podanie’] (1899) i utrzymaną w poetyce powieści grozy Skarb pana Arnego (1904, wydanie polskie 1911); ponadto powieść Niewidzialny woźnica (1912, wydanie polskie 1923) i nowele z tomu Legendy Chrystusowe (1904, wydanie polskie 1905).
Powrót do lat młodości i stron rodzinnych
Wspomnienia z dzieciństwa i lat późniejszych zawarła Lagerlöf w powieści Ojczyzna Liljekrony (1911, wydanie polskie 1924) i opowieści autobiograficzne Mårbacka (1922) oraz w Ett barns memoarer [‘pamiętniki dziecka’] (1930) i Dagbok [‘dziennik’] (1932); w krajobrazach rodzinnej prowincji Värmland rozgrywa się też akcja studium szaleństwa Tętniące serce (1914, wydanie polskie 1922. Podsumowaniem twórczości Lagerlöf stał się nieukończony cykl powieściowy o rodzinie Löwensköldów, trylogia oparta na motywach autobiograficznych: Pierścień generała (1925, wydanie polskie 1931), Charlotte Löwensköld (1925, wydanie polskie 1927) i Anna Swärd (1928, wydanie polskie 1929). W języku polskim ukazały się ponadto wybór nowel Opowiadania (1911) i tom Królowe Kungachelii (1899, wydanie polskie 1926).
Kunszt narracyjny Selmy Lagerlöf, umiejętność łączenia fikcji z rzeczywistością i barwny język stanowią wyzwanie dla kolejnych pokoleń szwedzkich pisarzy.
Wiele utworów Lagerlöf zostało sfilmowanych, zwłaszcza w epoce kina niemego, m.in. Skarb pana Arnego (1919, reżyseria M. Stiller), Niewidzialny woźnica (1921, reżyseria V. Sjöstrom), Gösta Berling (1924, reżyseria M. Stiller; polski tytuł Gdy zmysły grają), a także później Cesarz Portugalii (1944, 1993) i Jerozolima (1999).
Zmarła 16 III 1940 w Mårbacka.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia