Królestwo Polskie
 
Encyklopedia PWN
Królestwo Polskie, Królestwo Kongresowe,
państwo utworzone 1815 decyzją kongresu wiedeńskiego z ziem Księstwa Warszawskiego (bez Poznańskiego) jako monarchia połączona unią personalną z Rosją (1816 — 128,5 tysiąca km2, 3,3 mln ludności).
obszar (do 1912) — 128,5 tysiąca km2, ludność: 1816 — 3,3 mln, 1870 — 6,1 mln, 1900 — 10 mln. W pierwszym okresie Królestwa Polskiego (od 1815 do powstania listopadowego 1830–31) jego ustrój określała Konstytucja Królestwa Polskiego; Królestwo Polskie było monarchią połączoną unią personalną z Rosją, z carem jako królem; pozbawione możliwości prowadzenia odrębnej polityki zagranicznej miało polski sejm, rząd i wojsko; na czele armii stanął wielki książę Konstanty, który do 1830 miał dominujący wpływ na rządy. Kraj podzielono na województwa (krakowskie, kaliskie, sandomierskie, lubelskie, płockie, mazowieckie, podlaskie, augustowskie); konstytucja formalnie liberalna, była systematycznie łamana. W 1830 wybuchło powstanie listopadowe; po jego klęsce Królestwo Polskie utraciło charakter odrębnego państwa i odtąd miało stanowić integralną część Imperium Rosyjskiego (Statut organiczny dla Królestwa Polskiego); wprowadzono rosyjski system monetarny (1841) i rosyjski kodeks (1847). Nasilenie działalności patriotycznej na przełomie lat 50. i 60. wpłynęło na przywrócenie niektórych instytucji autonomicznych: utworzono m.in. rząd cywilny (z A. Wielopolskim) i wprowadzono samorząd terenowy. Podjęta z inicjatywy Wielopolskiego branka 1863 była bezpośrednią przyczyną powstania styczniowego 1863–64; ostatecznie zlikwidowano odrębność Królestwa Polskiego (m.in. działalność Komitetu Urządzającego do Spraw Królestwa Polskiego). W urzędowej nomenklaturze nazwę Królestwo Polskie często zastępowano określeniem Kraj Przywiślański; 1866 dokonano nowego podziału administracyjnego na gubernie: warszawską, płocką, kaliską, piotrkowską, kielecką, radomską, lubelską, siedlecką, łomżyńską, suwalską; 1874 namiestnika zastąpiono generałem-gubernatorem; kraj poddano intensywnej rusyfikacji (m.in. wprowadzenie 1866–85 języka rosyjskiego do szkół, usuwanie Polaków z administracji, sądownictwa i oświaty, tępienie wszelkich przejawów polskiej świadomości narodowej); we wschodniej części Królestwa Polskiego zlikwidowano Kościół unicki, co zapoczątkowało prześladowanie unitów. Rewolucji 1905–07 towarzyszyły wzmożone represje ze strony władz; mimo to przyczyniła się ona do uzyskania ograniczonych swobód w zakresie życia narodowego (m.in. prywatne szkolnictwo z językiem polskim); Królestwo Polskie uzyskało przedstawicielstwo w powołanej 1906 rosyjskiej Dumie Państwowej (Koła Polskie); po upadku rewolucji ustępstwa były stopniowo cofane; 1912 od Królestwa Polskiego została oderwana Chełmszczyzna.
Tempo gospodarczego rozwoju Królestwa Polskiego było szybkie; podstawy rozwoju przemysłu stworzyła protekcjonistyczna i interwencyjna polityka rządu Królestwa Polskiego 1815–30 (założenie 1828 Banku Polskiego, powstanie łódzkiego okręgu przemysłu włókienniczego, rozwój górnictwa i hutnictwa w Zagłębiu Staropolskim). Szybki rozwój kapitalizmu w Królestwie Polskim nastąpił po zlikwidowaniu 1851 granicy celnej z pozostałymi obszarami cesarstwa rosyjskiego, kolejnym bodźcem rozwoju przemysłu było rozszerzenie rynku wewnętrznego po reformie uwłaszczeniowej, następnie — zapoczątkowanie 1877 przez rząd rosyjski polityki protekcjonizmu gospodarczego; reforma uwłaszczeniowa, przeprowadzona przez rząd rosyjski (2 III 1864), nadała chłopom ziemię na własność, pozostawiając dominującą pozycję wielkiej własności.
Królestwo Polskie przez długie lata stanowiło ośrodek polskiego ruchu wyzwoleńczego (tajne organizacje polityczne, powstania narodowe); od końca XIX w. stało się także centrum polskiego ruchu robotniczego, którego lewe skrzydło było powiązane z rewolucyjnym ruchem rosyjskim. Stuletnie dzieje Królestwa Polskiego pod rosyjskimi rządami zakończyło zajęcie 1915 Królestwa przez wojska niemieckie i austriackie (Akt 5 listopada); okupacja niemiecka i austriacka (generalne gubernatorstwa) trwała do XI 1918.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Herb Królestwa Polskiego (wzór z 1842)rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Corazzi Antonio, zabudowa placu Bankowego w Warszawie, 1825–28, wg projektu Antonia Corazziego — fragment zachodniej pierzei placufot. M. Kulesza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia