Kotarbiński Tadeusz
 
Encyklopedia PWN
Kotarbiński Tadeusz, ur. 31 III 1886, Warszawa, zm. 3 X 1981, tamże,
polski filozof i logik, twórca reizmu i prakseologii.
Kalendarium
Urodził się 31 III 1886 w Warszawie.
Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej. Był synem Miłosza Kotarbińskiego — malarza i Ewy Koskowskiej — pianistki, mężem Janiny. Uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. J. Zamoyskiego w Warszawie. W 1907–12 studiował filozofię we Lwowie pod kierunkiem K. Twardowskiego, od 1929 był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie wojny uczestniczył w tajnym nauczaniu. Po II wojnie światowej organizował Uniwersytet Łódzki (1945–49 jego rektor), nie przestając pracować w Warszawie (od 1951 już tylko w Warszawie). W 1946 został członkiem PAU, a 1952 — PAN (prezes PAN 1957–62). Był członkiem wielu akademii nauk, 1960–63 przewodniczącym Międzynarodowego Instytutu Filozoficznego, wieloletnim przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Zmarł 3 X 1981 w Warszawie.
Wiele dziedzin zainteresowań i badań
Kotarbiński zajmował się wieloma dziedzinami filozofii. W ontologii stworzył doktrynę reizmu (zw. także konkretyzmem), według której jedynymi istniejącymi przedmiotami są jednostkowe materialne rzeczy. Reizm ma też swój aspekt semantyczny. Jedynymi sensownymi zdaniami są takie, których wyrażenia nominalne (nazwy) odnoszą się do rzeczy (stąd reizm jest szczególnie radykalnym nominalizmem). Jeżeli jakieś zdanie zawiera termin abstrakcyjny (tzw. nazwę pozorną, onomatoid), to albo zastępuje zdania z nazwami konkretów (nazwy rzeczywiste) i wtedy ma sens zastępczy, albo jest pozbawione sensu, o ile nie daje się go zredukować do zdań reistycznych. Przykładem zdania zastępczego jest np. „Mądrość jest cechą X-a”, bo daje się je zredukować do „X jest mądry”, natomiast zdanie „Mądrość jest cechą” nie ma sensu, bo nie podlega reistycznej zasadzie eliminacji nazw pozornych. Kotarbiński argumentował, że terminy abstrakcyjne prowadzą do hipostaz, tj. uznawania istnienia rzekomych przedmiotów ogólnych.
Kotarbiński zbudował także system etyki niezależnej, tj. wolnej od jakichkolwiek uzasadnień światopoglądowych, w szczególności religijnych. Wzorem osobowym etyki niezależnej była postać spolegliwego opiekuna, czyli takiego człowieka, który troszczy się o innych i nie zawodzi, gdy inni potrzebują jego pomocy. Uważał, że elementarne normy moralne są oczywiste i dlatego nie wymagają żadnych specjalnych uzasadnień, a jedynie refleksji nad własnym sumieniem. Naukowiec był radykalnym ateistą, ale odróżniał ateizm od bezbożnictwa, tj. takiej postawy, która lekceważy uczucia ludzi wierzących i obraża ich.
Ulubioną dziedziną Kotarbińskiego była prakseologia, tj. nauka o sprawnym działaniu. Był on zwolennikiem tzw. realizmu praktycznego, tj. stosunku do świata polegającego na braniu pod uwagę tego, co daje się osiągnąć. Realizm praktyczny był dla niego ramą dla sprawnego działania, czyli jak mawiał „dobrej roboty”. Kotarbiński przypisywał prakseologii ważne zadania społeczne. Uważał, że Polacy, z powodu niekorzystnych okoliczności historycznych, nie wypracowali własnego standardu sprawnego działania. Prakseologia miała wypełnić tę lukę. Uczony był również wybitnym historykiem filozofii, zwłaszcza logiki. Wywarł istotny wpływ na kilka generacji polskich studentów, nie tylko filozofów. Chociaż reizm nie znalazł wielu dosłownych kontynuatorów (m.in. z uwagi na kłopoty reistycznej interpretacji logiki, matematyki i humanistyki), to w Polsce miał on swoich zwolenników. Kotarbiński był też dla wielu niekwestionowanym autorytetem moralnym swoich czasów. Dzieła: Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk (1929), Kurs logiki dla prawników (1951), Traktat o dobrej robocie (1955), Wykłady z dziejów logiki (1957). Wiele prac Kotarbińskiego zostało przełożonych na języki obce, m.in. angielski, niemiecki, rosyjski i francuski.
Twórczość literacka
Kotarbiński zajmował się także twórczością poetycką (zbiory: Wesołe smutki 1956, Rytmy i rymy 1970, Wiązanki 1973; Poezje wybrane 1984), w której nawiązywał do tradycji poezji późnoromantycznej i młodopolskiej; pisał epigramaty, wiersze liryczne, elegijne i refleksyjne, poświęcone m.in. medytacjom nad życiem i przemijaniem, świadczące też o wielkiej wrażliwości na piękno przyrody. Walorami literackimi odznaczają się także aforyzmy Kotarbińskiego (m.in. tomy Medytacje o życiu godziwym 1966, Myśli o ludziach i ludzkich sprawach 1986).
Od 1990 są wydawane Dzieła wszystkie (t. 1–3 1990, t. 4 1995).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia