koptyjska sztuka
 
Encyklopedia PWN
koptyjska sztuka,
twórczość artystyczna Koptów.
Rozwinęła się na gruncie rodzimej tradycji sztuki egipskiej, pod silnym wpływem późnoantycznej sztuki hellenistyczno-rzymskiej; wchłonęła również wiele elementów pochodzenia bizantyńskiego, nabatejsko-syryjskiego i sasanidzkiego; jej największy rozkwit przypadł IV–VII w. i był związany z rozwojem monastycyzmu w Egipcie.
W architekturze sakralnej dominował typ trójnawowej bazyliki, często z transeptem i z prezbiterium zakończonym apsydą; kościoły bez wyodrębnionego transeptu miały prezbiterium zamknięte 3 apsydami, tworzącymi plan trójliścia. Najstarsze zachowane budowle (przeważnie w ruinie) pochodzą z IV–V w., większość ich datuje się jednak na okres VI–VII w. Do najważniejszych budowli koptyjskich należą: klasztor w An-Natrun koło Aleksandrii, w Sauhadż — Daj al-Ahmar [‘czerwony klasztor’] i Daj al-Abjad [‘biały klasztor’], w Kairze — zespół kościelno-klasztorny Św. Sergiusza (VI w.), Św. Barbary (VII w.), kościół i klasztor Św. Grzegorza, kościół Marii Panny (tzw. Zawieszony, VII w.) z cenną rzeźbioną marmurową amboną, klasztor Św. Jeremiasza w Sakkara, zespół klasztorny Św. Szymona koło Asuanu, nekropola Al-Badżawat w oazie Al-Charidża (kaplice grobowe z bogatą dekoracją malarską). Wnętrza świątyń zdobiły malowidła ścienne, mozaiki posadzkowe, reliefy (kapitele kolumn, dekoracyjne nisze, fryzy). Malarstwo i rzeźbę cechowała silna stylizacja, surowa kompozycja, brak efektów iluzjonistycznych; przestrzeń obrazów była szczelnie wypełniona, a modelunek płaski; stosowano czyste, nasycone barwy (głównie czerwień, błękit, żółtą), w ikonach i miniaturach także złocenia; sięgano zarówno po motywy antyczne (mitologiczne), jak i chrześcijańskie — biblijne, apokryficzne, wizerunki Chrystusa i Marii, świętych, anachoretów, a także fundatorów. Rozwijało się też rzemiosło artystyczne: ceramika, wyrób przedmiotów z brązu, a zwłaszcza wyrób tkanin o wzorach wykonanych z barwionych nici; początkowo stosowano motywy wywodzące się ze sztuki hellenistycznej, VI–VIII w. — motywy chrześcijańskie, a IX–X w. (pod wpływem sztuki islamu) popularne stały się zgeometryzowane motywy zwierzęce i ornament geometryczny. Islam osłabił rozwój sztuki koptyjskiej, która w XII w. zaczęła ulegać wpływom sztuki muzułmańskiej. W architekturze pewne ożywienie nastąpiło XI–XII w. Sztuka koptyjska najsilniej oddziałała na sztukę chrześcijańską Nubii i Etiopii.
Bibliografia
P. du Bourguet Sztuka Koptów, Warszawa 1992;
J.S. Partyka Sztuka Egiptu i Nubii, w: Sztuka świata, t. 3, Warszawa 1993.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Wadi Natroun, Deir El-Souriani, malowidła w kościele Matki Boskiej, VII–VIII w. (Egipt) fot. P. Parandowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Klasztor św. Antoniego (Egipt)fot. C. Calaforra-Rzepka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia