komes

komes, łac. comes,

tytuł niektórych wysokich urzędników w cesarstwie rzymskim i w średniowiecznych państwach europejskich;

pierwotnie rzymski klient, towarzysz swego patrona, z czasem tytuł doradcy cesarza, kierownika działu cesarskiej administracji centralnej lub namiestnika prowincji, od III w. tytuł wyższych urzędników dworskich lub państwowych do poruczeń władcy; w średniowieczu przejęty m.in. przez Franków, gdzie za panowania Merowingów oznaczał urzędnika dworskiego, a także (na obszarach z ludnością romańską) naczelnika okręgu miejskiego, a od VII w. — regionalnego reprezentanta władzy królewskiej; w germańskich częściach państwa Franków podobne funkcje pełnił grafio (hrabia), który od VIII w. stał się synonimem komesa; w językach romańskich i w języku angielskim słowo comes dało początek tytułowi hrabiego i nazwie hrabstwa, na Węgrzech zaś nazwie okręgu administracyjnego (komitat). W Polsce, gdzie komes stał się zapewne odpowiednikiem żupana, był on XI–poł. XIV w. tytułem dostojników monarszych, początkowo rządców prowincji, okręgów grodowych (XI–XII w.), później powszechnym tytułem osób pełniących wyższe urzędy lub różne funkcje z ramienia monarchy.