Kochański Adam Adamandy
 
Encyklopedia PWN
Kochański Adam Adamandy, ur. 5 VIII 1631, k. Dobrzynia, zm. 17 V 1700, Cieplice (Czechy),
polski matematyk, astronom, konstruktor zegarów, jezuita.
Kalendarium
Urodził się 5 VIII 1631 koło Dobrzynia. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Po ukończeniu szkoły średniej w Toruniu w 1652 wstąpił do zakonu jezuitów w Wilnie. Po dwuletnim nowicjacie rozpoczął studia filozoficzne na Akademii Wileńskiej. W 1656 wyjechał do Würzburga, a następnie został wysłany przez władze zaknne do Molsheim (w celu skończenia studiów), a potem do Moguncji, gdzie wykładał matematykę (1657–60) i jednocześnie studiował teologię. W następnych latach przebywał w Norymberdze, Florencji (od 1667), Pradze (od 1670), Ołomuńcu i Wrocławiu (od 1677). Tak częste zmiany miejsca pobytu wywołane były konfliktami z miejscowymi władzami zakonnymi, które zarzucały Kochańskiemu łamanie dyscypliny zakonnej, a także potepiały jego zainteresowanie alchemią (szukał w ten sposób lekarstwa na swoje dolegliwości). W 1680 Kochański przybył do Warszawy, gdzie do 1685 pełnil funkcję profesora matematyki w kolegium jezuickim. W latach 1686–90 był nadwornym kapelanem, matematykiem, zegarmistrzem i bibliotekarzem króla Jana III Sobieskiego, a także wychowawca jego syna Jakuba. Z tego okresu pochodzi wspólne dzieło Kochańskiego i Jana Heweliusza — istniejący do dziś wielki zegar słoneczny na frontonie pałacu w Wilanowie. Interesował się także sprawami politycznymi kraju, pisał o tym w listach do Leibniza po śmierci króla Jana III Sobieskiego (1696). Wyrażał w nich obawę, że Polska stanie się terenem walk wewnętrznych, piętnował pychę i samowolę szlachty, potępiał liberum veto. Pod koniec życia osiedlił się w Cieplicach, gdzie zmarł 17 V 1700.
Dorobek naukowy
Kochański jest autorem wielu publikacji, m.in. rozdziału w dziele Cursus mathematicus (1661) G. Schotta oraz Mirabilis chronometrica, jako IX księgi Technica curiosa (t. 1–12 1664) tegoż dzieła. Księga ta była pierwszym w świecie systematycznym wykładem o budowie zegarów. Prace nad mechanizmami zegarowymi poprzedził Kochański badaniami ruchu wahadłowego (1657–60). Próby nad zastosowaniem wahadła do budowy zegarów doprowadziły go do stworzenia nowych konstrukcji. W 1667 zademonstrowal wahadło magnetyczne, a około 1672 zastosował w zegarkach kieszonkowych sprężynę regulującą ruch wahacza kołowego. Z badaniami teoretycznymi łączył praktykę, jak na to wskazują opisane i skonstruowane przez niego modele. Był prekursorem sprężynowego zawieszenia wahadła. Zajmował się budową zegara wahadłowego odpornego na wstrząsy, służącego do pomiaru długości geograficznej na morzu.
Kochański korespondował z wieloma uczonymi europejskimi. Zachowała się korespondencja z Gottfriedem Wilhelmem Leibnizem, m.in. na temat konstrukcji przyrządów mechanicznych i astronomicznych, tablic matematycznych dla funkcji trygonometrycznych, maszyny arytmetycznej, języka uniwersalnego, stenografii, urządzeń optycznych i zegarowych, obserwacji astronomicznych. Był pierwszym Polakiem, który poznał podstawy rachunku różniczkowego i całkowego. Zwolennik teorii heliocentrycznej, szukał dla niej doświadczalnego poparcia. Interesował się ruchem obrotowym Ziemi, magnetyzmem. Uważał, że jednym z dowodów ruchu Ziemi są czasowe zmiany deklinacji magnetycznej. Prace naukowe i obserwacje astronomiczne publikował w lipskim czasopiśmie naukowym „Acta Eruditorum”, m.in. w 1685 opublikował tam przybliżoną konstrukcję odcinka o długości równej obwodowi okręgu (konstrukcja Kochańskiego). Zajmował się też kwadratami magicznymi (zespoły liczb ustawionych w postaci kwadratowej tablicy, mające tę własność, że sumy liczb stojących w każdym wierszu, kolumnie lub na przekątnych są jednakowe dla danego kwadratu), podał nowy sposób ich konstruowania. Był jedynym Polakiem, który w tym okresie reprezentował nauki ścisłe na forum europejskim. Pozostawił olbrzymią spuściznę w rękopisach, które niestety zginęły podczas II wojny światowej, wraz z innymi cennymi materiałami, z mieszkania Samuela Dicksteina, historyka matematyki i popularyzatora nauki, który przygotowywal obszerną monografię o Kochańskim.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Zegar słoneczny na fasadzie pałacu w Wilanowie, 1686 fot. M. Zieliński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia