Kijów
 
Encyklopedia PWN
Kijów, Kyjiw, Kyiv,
stolica Ukrainy, nad środkowym Dnieprem, poniżej ujścia Desny;
miasto wydzielone, ośrodek administracyjny obwodu kijowskiego, największy ośrodek przemysłowy i kulturalno-naukowy kraju; rozwinięty przemysł maszynowy (obrabiarki, koparki, maszyny i urządzenia przemysłowe), lotniczy (ciężkie samoloty transportowe Antonow), optyczny (znane zakłady Arsenał), precyzyjny (aparatura medyczna), elektrotechniczny i elektroniczny, stoczniowy, chemiczny (włókna sztuczne, farby, lakiery, farmaceutyczny), lekki (jedwabniczy, dziewiarski, odzieżowy, obuwniczy), spożywczy (mięsny, cukierniczy, mleczarski, piwowarski), materiałów budowlanych; wielki węzeł kolejowy i drogowy; międzynarodowy port lotniczy (Boryspol, 40 km od Kijowa), port rzeczny, dostępny dla statków morskich do 5000 DWT; metro (od 1960); siedziba Ukraińskiej Akademi Nauk i ok. 20 szkół wyższych, w tym Uniwersytet im. T. Szewczenki, Akademia Kijowsko-Mohylańska, politechnika (zał. 1898) i Konserwatorium im. P. Czajkowskiego (1913); uniwersytecki ogród botaniczny, ogród botaniczny Ukraińskiej Akademi Nauk; Opera Narodowa im. T. Szewczenki, Ukraiński Teatr Dramatyczny im. Iwana Franki, Rosyjski Teatr Dramatyczny im. Łesi Ukrainki, Filharmonia Narodowa Ukrainy; liczne muzea (ok. 50). Większa część miasta leży na prawym wysokim brzegu Dniepru; dużo terenów zielonych. Powyżej Kijowa, na Dnieprze, Zbiornik Kijowski i elektrownia wodna.
Historia. Ślady osadnictwa od paleolitu po wczesne średniowiecze; wykopaliska (systematyczne od 1907) odkryły: cmentarzyska ciałopalne, z V–VI w. — szkieletowe; kurhany bogato wyposażone; budowle kam. i ceglane z X–XI w. (zrekonstruowane); resztki budynków mieszkalnych, gosp., warsztatów rzemieślniczych (X–XIII w.), m.in. na planie prostokąta, typu półziemiankowego. Jeden z najstarszych i największych ośr. grodowo-miejskich wschodniej Słowiańszczyzny, położony na skrzyżowaniu ważnych szlaków lądowych i wodnych; w IX–pocz. XII w. stol. Rusi Kijowskiej; wysoko rozwinięte rzemiosło, piśmiennictwo, architektura, malarstwo; jedno z najbogatszych miast ówczesnej Europy; 1018 zajęty przejściowo przez Bolesława I Chrobrego; wraz z rozdrobnieniem Rusi Kijów podupadł; 1240 zniszczony przez Tatarów; odrodzenie po włączeniu 1363 do W. Księstwa Litew., ośr. udzielnego księstwa Giedyminowiczów; centrum gosp. i kult. Ukrainy; od 1471 stol. woj.; prawa miejskie od 1494–97; po unii lubel. 1569 przyłączony do Korony; ponowny rozwój gospodarczy; pośredniczył w kontaktach handl. między państwem moskiewskim a Polską oraz Krymem a Mołdawią; ośr. handlu futrami, skórami, drewnem i solą czarnomor.; siedziba metropolii obejmującej prawosł. diecezje Rzeczypospolitej; w XVII–XVIII w. ważny ośrodek życia umysłowego Europy Wschodniej (Akad. Kijowska); 1667 przyznany Rosji na 2 lata (andruszowski rozejm), a 1686 ostatecznie, podupadł odcięty od gosp. zaplecza prawobrzeżnej Ukrainy; od 1797 stol. guberni; w XIX w. centrum handlu (miejsce jarmarków, tzw. kontraktów) i przemysłu (gł. spoż. i drzewnego). Teren walk podczas rewolucji październikowej, wojny domowej w sowieckiej Rosji; 5 V–10 VI 1920 walki 3. armii gen. E. Rydza-Śmigłego z sowiecką 12. armią w czasie wojny pol.-bolszewickiej, rozpoczęte 5 V uderzeniem wojsk pol. na Kijów; wojska sowieckie wycofały się za Dniepr i 7 V oddziały pol. wkroczyły do miasta, 9 V opanowały mosty i uchwyciły przyczółki na wschodnim brzegu Dniepru; 10 VI pod naporem wojsk sowieckich wycofały się na Korosteń; od 1934 stol. Ukr. SRR; w pobliżu Kijowa miejsce masowych egzekucji NKWD (Bykownia); VII–IX 1941 i 1943 rejon walk wojsk sowieckich z Niemcami; podczas okupacji niem. hitl. obóz zagłady Babi Jar; 1941–43 bardzo zniszczony. W VII 1944–XII 1945 w Kijowie znajdował się obóz przejściowy dla oficerów AK, PKB i PAL oraz czł. powiatowych delegatur rządu RP z Biłgoraja i Chełma (40 osób), następnie przewiezionych do obozu w Diagilewie. Od 1991 stol. niepodległej Ukrainy.
Zabytki. Miasto hist. jest położone na kilku wzgórzach na pr. brzegu Dniepru, przedzielonych głębokimi jarami; najważniejsze wzgórze, zw. Miastem Górnym z soborem Św. Zofii w czasach Jarosława Mądrego zostało opasane murami z 4 bramami (najbardziej znane Złote Wrota z 1037); w dole znajduje się miasto targowe, na tzw. Padole, dochodzące do Dniepru; między Miastem Górnym a Padołem — gł. arteria Kijowa — Kreszczatik; opodal Miasta Górnego na wzgórzu — najważniejszy monastyr Kijowa Peczerska Ławra, wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO. Mimo zniszczeń zachowało się wiele zabytków z różnych epok hist.: sobór Św. Zofii (XI–XII w., rozbudowa XVII–XVIII w.) z cennymi freskami i mozaikami autorstwa artystów bizant. i ruskich, obok dzwonnica (XVIII–XIX w.), dom metropolity (1. poł. XVIII w.), brama Zaborowska (poł. XVIII w.). Obok Ławry Peczerskiej — monastyry, m.in.: Bracki z cerkwią Św. Ducha (XVII–XVIII w.), przy którym od 1701 Akad. Kijowska, Fłorowski z zabudowaniami z XVII–XVIII w. i Wozniesieński (XVIII w.). Na przedmieściu Kijowa monastyr Wydubiecki zał. w XI w. (obecne zabudowania z XVII–XVIII w., m.in. cerkiew Św. Jerzego z końca XVII w.). Liczne cerkwie, m.in.: Kiryłowska i Spaska z XII w., Iljińska (XVII w.), Pokrowska (XVIII w.), okazała barok. cerkiew Św. Andrzeja (1747–53, wg projektu B. Rastrellego), sobór Władymirski (poł. XIX w.); pałac Maryjski (poł. XVIII w., wg projektu Rastrellego) z geom. założeniem ogrodowym, dom gubernatora (2. poł. XVIII w.), Uniw. Św. Włodzimierza (1. poł. XIX w.), gmach muzeum sztuki (koniec XIX w.), dom własny architekta W. Grodeckiego (XIX/XX w.); cytadela zbud. z inicjatywy Piotra I Wielkiego (rozbudowa XVII i XIX w.); kolumna poświęcona pamięci nadania praw miejskich (pocz. XIX w.). Nie zachował się żaden z dawnych kościołów katol. wzniesionych na Padole w XVI i XVII w. (dominikański, jezuicki i bernardyński); istnieją: kościół Św. Aleksandra (1. poł. XIX w., wg projektu F. Miechowicza, po 1945 zamieniony na planetarium, zwrócony wiernym 1990) i Św. Mikołaja (XIX/XX w., wg projektu Grodeckiego i S. Wałowskiego).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Kijów, główna ulica Kreszczatik fot. E. Dziuk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kijów, monastyr Wydubiecki (Ukraina) fot. S. Tarasow/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kijów, Ławra Peczerska (Ukraina) fot. T. Barucki/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kijów, Ławra Peczerska fot. E. Dziuk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kijów, pałac Katarzyny II (Ukraina) fot. S. Tarasow/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia