Katyń

Katyń, Kạtyn´,

miejscowość w Rosji, 20 km na zachód od Smoleńska, nad Dnieprem.

IV–V 1940 w lesie koło Katynia NKWD, na podstawie decyzji J. Stalina i Biura Politycznego KC WKP(b), zamordowało ok. 4,4 tysiąca jeńców — oficerów polskich z obozu w Kozielsku; masowe groby odkryte przez Niemców (oficjalny komunikat 13 IV 1943) badała międzynarodowa komisja z udziałem przedstawicieli PCK; władze sowieckie o dokonanie zbrodni oskarżyły Niemców, a po zwróceniu się (16 IV) przez rząd RP na uchodźstwie do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o jej zbadanie, zerwały stosunki dyplomatyczne z rządem polskim (26 IV); I 1944 sowiecka komisja specjalna (przewodniczący N. Burdienko) opublikowała komunikat, w którym przedstawiła fałszywe dowody odpowiedzialności Niemców za zbrodnię. Sowiecka próba oskarżenia władz III Rzeszy o dokonanie mordu w Katyniu, podjęta podczas procesu hitlerowskich zbrodniarzy wojennych w Norymberdze (1945–46), zakończyła się niepowodzeniem. Władze Wielkiej Brytanii i USA mimo dysponowania pełną wiedzą o zbrodni, ze względu na własne cele polityczne, nie popierały starań władz RP na uchodźstwie; dopiero w okresie tzw. zimnej wojny senat USA powołał (1950–52) specjalną komisję, której śledztwo potwierdziło odpowiedzialność władz ZSRR za zbrodnię. Władze PRL do 1956 publicznie akceptowały sowiecką wersję wydarzeń, później, nie zajmując jednoznacznego oficjalnego stanowiska, wszelkie próby podejmowania sprawy zbrodni w Katyniu uznawały za działanie antypaństwowe. Na uchodźstwie podjęto zadanie szczegółowego wyjaśnienia mordu, ustalenia listy ofiar i losu więźniów w innych obozach (Ostaszkowie, Starobielsku). Załamanie władzy komunistycznej w Polsce i ZSRR pozwoliło na pełne wyjaśnienie zbrodni w Katyniu; IV 1990 rząd ZSRR oficjalnie potwierdził odpowiedzialność NKWD za śmierć kilkunastu tysięcy oficerów WP i Policji Państwowej oraz urzędników państwowych RP zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze. W XI 1990 śledztwo rozpoczęła Naczelna Prokuratura Wojskowa ZSRR, uczestniczą w nim przedstawiciele Prokuratury Generalnej RP. W X 1992 prezydent Rosji przekazał prezydentowi RP dokumenty, m.in. decyzję Biura Politycznego KC WKP(b), ostatecznie potwierdzające odpowiedzialność najwyższych władz ZSRR za zbrodnię i jej ukrywanie; IX 1994 ekshumacja przeprowadzona przez specjalistów polskich potwierdziła miejsce pochówku pomordowanych jeńców. 28 VII 2000 otwarto w Katyniu cmentarz pomordowanych oficerów polskich.

Katyń, cmentarz, ściana z inskrypcjami pomordowanych