Jefferson Thomas
 
Encyklopedia PWN
Jefferson
[dżẹfərsən]
Thomas Wymowa, ur. 13 IV 1743, Old Shadwell (stan Wirginia), zm. 4 VII 1826, Monticello (tamże),
amerykański polityk, przywódca polityczny w okresie walki o niepodległość, prezydent Stanów Zjednoczonych.
Kalendarium
Urodził się 13 IV 1743 w Old Shadwell (stan Wirginia). W 1760–62 studiował w College of William and Mary. Po studiach prawniczych od 1767 prowadził kancelarię adwokacką.
Działalność polityczna
W latach 1769–75 był członkiem Zgromadzenia kolonii Wirginia, później legislatury stanowej Wirginii (1776–79), a także autorem projektów ustaw proponujących przebudowę struktury społeczno-politycznej kolonii, m.in. zniesienie prawa majoratu, wprowadzenie wolności religijnej i rozdzielenie Kościoła od państwa, ograniczenie systemu niewolnictwa. Od 1775 delegat do Kongresu Kontynentalnego. W VI 1776 wszedł do komitetu przygotowującego tekst Deklaracji Niepodległości Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Opracowany przez niego tekst, został nieco zmodyfikowany w czasie dyskusji w Kongresie, a następnie przyjęty 4 VII 1776. We IX 1776 Jefferson zrezygnował z dalszej działalności w Kongresie i powrócił do Wirginii, której 1779–81 był gubernatorem. Opuścił stanowisko w obliczu problemów, z rozwiązaniem których sobie nie radził. W 1784 przygotował plan organizacji ziem zachodnich nowego państwa. Od 1784 we Francji — komisarz do zawierania traktatów handlowych z państwami europejskimi, 1785–89 poseł; frankofil, uważał Francję za naturalnego sojusznika i partnera handlowego USA.
Ku prezydenturze
Po powrocie do kraju został 1790 sekretarzem stanu w pierwszym gabinecie G. Washingtona. Sprawował tę funkcję do 1793, choć już 1792 złożył rezygnację ze względu na konflikt z A. Hamiltonem, sekretarzem skarbu w tym samym rządzie. Przedmiotem konfliktu były zasadnicze różnice w podejściu do koncepcji funkcjonowania państwa (zdaniem Jeffersona powinno być zdecentralizowane i z dużym zakresem kompetencji władz stanowych), uprawnień władz wykonawczych, w tym prezydenta (im mniej władzy, tym lepiej) i modelu rozwoju gospodarczego (rolnictwo, a nie przemysł czy handel) oraz społecznego (wysoka pozycja farmerów). Poglądy Jeffersona w tych kwestiach, nazywane „Jeffersońską demokracją”, stały się podstawą programową ukształtowanej w połowie lat 90. XVIII w. Partii Demokratyczno-Republikańskiej.
Prezydent
W 1796 Jefferson wziął udział w wyborach prezydenckich. Ze względu na mniejszą liczbę głosów niż J. Adamsa jednocześnie przepisy wyborcze określające, że drugi kandydat, który uzyska największą liczbę głosów, może zostać wiceprezydentem, Jefferson objął to stanowisko i w latach 1797–1801 był wiceprezydentem u boku Adamsa. W 1798 wspólnie z J. Madisonem przygotował rezolucję stanów Kentucky i Wirginia, wyrażającą sprzeciw wobec ustawy o cudzoziemcach i podżegania do buntu (podstawa doktryny nullifikacji). W wyborach prezydenckich 1800 uzyskał równą liczbę głosów elektorskich co jego przeciwnik, A. Burr. Wynik został rozstrzygnięty przez Izbę Reprezentantów, w której były przeciwnik Jeffersona, Hamilton, poparł go, aby uniemożliwić wybór Burra. W okresie dwóch kadencji Jefferson wielokrotnie był zmuszony działać wbrew głoszonym wcześniej przez siebie zasadom. W 1803 dokonał zakupu (od Francji) olbrzymiego terytorium Luizjany. W czasie wojny w Europie starał się zachować neutralność Stanów Zjednoczonych, doprowadzając do przyjęcia przez Kongres 1807 embarga na handel ze stronami konfliktu. W 1808 legislatury pięciu stanów zgłosiły propozycję, by po raz trzeci kandydował w wyborach prezydenckich, odmówił jednak. Po powrocie do swojego majątku Monticello, zajął się sprawami plantacji i przebudową domu. W 1819 doprowadził do powołania Uniwersytetu Wirginia i do 1826 był jego rektorem. Zmarł 4 VII 1826 w Monticello.
Ocena rządów
Oceny Amerykanów dotyczące Jeffersona były i są niezmiennie pozytywne. W stolicy kraju upamiętnia jego osobę i dokonania okazałe mauzoleum. W XX w., w masywie górskim Mount Rushmore w Dakocie Południowej wyryto jego popiersie. Według ocen historyków z końca XX w., Jefferson jest drugim po A. Lincolnie amerykańskim prezydentem niezmiennie cieszącym się największą społeczną popularnością i akceptacją.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Charlottesville, dom T. Jeffersona w Monticello (USA) fot. A. Guranowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia