jazz
jeden z nurtów muzyki współczesnej, powstały pod koniec XIX w. w kręgu Murzynów amerykańskich, łączący tradycje muzyczne euro-amerykańskie z afrykańskimi.
[dżäz; ang.] 
,
, jazz
Encyklopedia PWN
U źródeł jazzu splatały się: 1) europejska melodyka, harmonika i instrumentacja; 2) pieśni religijne Murzynów, o elementach europejsko-afrykańskich (negro spirituals, gospel i in.), muzyka wędrownych minstreli, fortepianowy ragtime; 3) autonomiczny folklor Murzynów amerykańskich: pieśni pracy (work-songs, hollers itp.), pieśni domowe, żebracze, tańce i in. Cechy jazzu: swoista pulsacja rytmiczna (swing), improwizacja, indywidualne kształtowanie materiału dźwiękowego przez wykonawców (artykulacja, intonacja, frazowanie). Etymologia słowa jazz (pojawiło się 1910–20) nie została dotychczas dostatecznie wyjaśniona; termin jazz wielokrotnie zmieniał swój zakres pojęciowy, ponieważ muzyka, którą oznacza, wciąż jeszcze rozwija się, tworząc nowe style. Jazz przeszedł ewolucję od prostych form tanecznych, pieśniowych, a przede wszystkim od bluesa, aż do form z pogranicza muzyki poważnej, krzyżującej się często nadal z formami użytkowo-tanecznymi; zaliczenie więc jakiegoś utworu do jazzu zależy głównie od sposobu wykonania i przewagi aspektu artystycznego nad użytkowym. Historię jazzu dzieli się na 3 zasadnicze etapy: tradycyjny do 1930, swing 1934–47, nowoczesny (modern jazz) po 1945. Do tradycyjnego jazzu zalicza się ragtime, jazz nowoorleański, dixieland i pochodne; typowy zespół: trąbka, klarnet, puzon, suzafon, banjo, perkusja (później fortepian, kontrabas); główni przedstawiciele: J.R. Morton, B. Bolden, J. Oliver, L. Armstrong i in. W okresie swingu dominowały duże orkiestry — big bandy, m.in. W. Basiego, E.K. Ellingtona, B. Goodmana, bez instrumentów smyczkowych; charakterystyczny był styl gry fortepianowej boogie-woogie. Epokę jazzu nowoczesnego otworzył styl be-bop (Ch. Parker, J.B. Gillespie, K. Clarke, T. Monk); później pojawił się cool jazz (M. Davis, S. Getz, L. Tristano, J. Giuffre), hard-bop (Jazz Messengers, H. Silver), free (O. Coleman, D. Cherry, C. Taylor); w jazzie nowoczesnym przeważają małe zespoły (combo) o różnym zestawie instrumentów. W historii jazzu próbowano też łączyć elementy jazzu z elementami muzyki poważnej (progressive jazz, tzw. trzeci nurt), ludowej (np. bossa nova) i rozrywkowej. Artystyczne wyrafinowanie jest jedną z przyczyn elitarności jazzu oraz rosnącej popularności muzyki rozrywkowej, opartej na elementach jazzu (rock-and-roll, rhythm and blues). Ekspansja jazzu w Europie zaczęła się ok. 1920, a w Polsce intensywnie od 1956; powstało Polskie Stowarzyszenie Jazzowe, miesięczniki „Jazz”, „Jazz Forum”, od 1958 są organizowane międzynar. festiwale Jazz Jamboree; czołowi polscy muzycy jazzowi: K. Trzciński (Komeda), A. Kurylewicz, W. Nahorny, Z. Namysłowski, J. Ptaszyn-Wróblewski, A. Trzaskowski, J. Muniak, T. Stańko, A. Makowicz, M. Urbaniak, U. Dudziak, K. Dębski, W. Karolak, S. Sojka, T. Szukalski i in.
