Jawa, Java, Pulau Jawa,
czwarta co do wielkości indonezyjska wyspa w archipelagu Wielkich W. Sundajskich;
Jawa
Encyklopedia PWN
pow. 132,2 tys. km2 (z Madurą — 7% pow. kraju), 124 mln mieszk. (2005, z wyspą Madura), gł. Jawajczycy i Sundajczycy; jeden z najgęściej zaludnionych regionów świata (880 osób na km2); większość ludności mieszka na wsi; gł. m.: Dżakarta (stol.), Bandung, Semarang, Surabaya, Surakarta (Solo), Jogyakarta. Kształt wydłużony równoleżnikowo (dł. ponad 1000 km, szer. 100–160 km); linia brzegowa słabo rozwinięta; południowe wybrzeże przeważnie wysokie i strome; środkiem J. ciągną się góry rozdzielone tektonicznymi zapadliskami i głębokimi dolinami rzecznymi; z ponad 100 wulkanów czynnych jest 35, najwyższe: Semeru (3676 m) i Slamet (3428 m); przybrzeżne niziny aluwialne (zwłaszcza na północnym zachodzie i północnym wschodzie); częste trzęsienia ziemi; liczne zasobne w wodę rzeki, najdłuższe: Solo (350 km) i Brantas (275 km). Klimat równikowy wybitnie wilgotny, tylko na wschodzie bardziej suchy; średnie temperatury miesięczne na nizinach 25–28°C; suma roczna opadu w zachodniej części 2500 mm, we wschodniej — 1000–2000 mm (od kwietnia do października pora sucha), w górach ponad 4000 mm. Pierwotna roślinność zachowała się gł. w miejscach najmniej dostępnych; na zachodzie występują wilgotne wiecznie zielone lasy równikowe, powyżej 1500 m — lasy górskie (bogate w epifity), powyżej 2200 m — karłowate lasy i zarośla; we wschodniej części lasy monsunowe zrzucające liście w porze suchej (gł. z drzewem tekowym); na wybrzeżach namorzyny (mangrowe).
Najlepiej rozwinięta gospodarczo wyspa Indonezji; ponad 2/3 pow. zajmują grunty orne i sady (żyzne gleby wulk.), ok. 3,5 mln ha jest sztucznie nawadniane; najważniejsze rośliny żywieniowe: ryż (uprawa tarasowa), kukurydza, maniok, orzeszki ziemne, soja, bataty, ponadto sezam, warzywa, banany, owoce (mango, durian, cytrusowe); gł. uprawy eksport.: herbata, kawa, tytoń, kauczukowiec, drzewo chinowe (z Jawy pochodzi większość świat. produkcji chininy), trzcina cukrowa, różne gat. drzew z rodziny wełniankowatych (na kapok), palma kokosowa; hodowla bawołów (używane jako siła pociągowa) i bydła, ryb w stawach i na polach ryżowych; rybołówstwo w cieśn. Madura i na M. Jawajskim; eksploatacja lasów. Przemysł spoż. (cukrowniczy, olejarski, tytoniowy), włók., gumowy, montaż samochodów, obuwniczy, papierniczy, cementowy; tradycyjne rzemiosło (wyrób batików, biżuteria, rzeźba w drewnie); wydobycie ropy naftowej (złoże podmor. Arjuna przy północno-zachodnim brzegu), ponadto niewielkie rud manganu, siarki, fosforytów, złota i srebra. Sieć komunik. dobrze rozwinięta; dł. linii kol. 4967 km; gł. porty: Tanjungperiuk i Surabaya; międzynarodowy port lotniczy Dżakarta. Rozwinięta turystyka; gł. zabytki arch.: buddyjska stupa Borobudur (ok. 800) i świątynia Sewu (IX w.), hinduskie świątynie Prambanan (IX w.) i Jabung (ok. X w.), miejsce rytualnych kąpieli Jalatunda (koniec X w.).
Historia. W I–XIII w. wpływy kultury i religii ind.; powstały wówczas na wyspie państwa rządzone przez dynastie hinduskie, m.in. Kediri (XII–XIII w.), Majapahit (XIII–XIV w.); 1293 Jawę usiłowały podbić mong. wojska Kubilaja; od XIII w. wpływy islamu, m.in. sułtanaty Demak (XV–XVIII w.), Bantam (XVI–XIX w.), Mataran (XVI–XVIII w.); od XVII w. pod władzą Holendrów; 1942–45 okupacja jap.; od 1945 w składzie Indonezji.
