Jakucja

Jakucja, ros. Jakụtija, jakuckie Sacha, Republika Jakucka, ros. Riespublika Sacha, jakuckie Sacha Respublikata,

republika w azjat. części Rosji, w Syberii Wschodniej, nad M. Łaptiewów i M. Wschodniosyberyjskim;

pow. 3103,2 tys. km² (ponad 40% pow. za kręgiem polarnym), 959 tys. mieszk. (2010); stol. Jakuck; języki urzędowe: jakucki, ros.; Jakuci (ponad 33%), Rosjanie (ok. 50%), Ukraińcy, Ewenkowie, Eweni, Czukcze; ludność miejska 67%; w środkowej części Niz. Środkowojakucka, od zachodu ograniczona Wyż. Środkowosyberyjską; na wschodzie — góry: Wierchojańskie i Czerskiego (wysokość do 3147 m); wzdłuż wybrzeży niz.: Jańsko-Indygirska i Kołymska. Klimat umiarkowany chłodny, kontynent., na północy subpolarny; średnia temp. w styczniu od –28°C do –50°C (w Obniżeniu Ojmiakońskim jeden z biegunów zimna półkuli północnej, ok. –70°C), w lipcu 2–19°C; roczne opady 200–700 mm; gł. rz.: Lena (z Olekmą, Ałdanem i Wilujem), Oleniok, Jana, Indygirka, Kołyma; występuje wieczna marzłoć. Około 4/5 pow. zajmuje tajga (z modrzewiem dahurskim, sosną i świerkiem), na północy i w górnym piętrze gór — tundra, w dolinach rzek i na dnach ałasów (niecki utworzone w wyniku wytapiania klinów lodowych) występują łąki. Znaleziska szczątków mamutów (w północnej części J.) są pod ochroną od 1991. J. należy do największych na świecie producentów diamentów (11,6% świat. wydobycia); 1991 otrzymała prawo eksportu 10% surowych diamentów; 1992 podpisano porozumienie z południowoafryk. konsorcjum De Beers (kontroluje 80% świat. handlu diamentami) o utworzeniu spółki do szlifowania diamentów (100 tys. karatów rocznie); złoto jest eksploatowane przez ros. przedsiębiorstwa, także licznych indywidualnych poszukiwaczy; ponadto wydobycie rud cyny, miki, rtęci, węgla, gazu ziemnego; elektrownie: wodna na Wiluju oraz 3 cieplne; przemysł drzewny, spoż., materiałów budowlanych; gł. ośr.: Jakuck, Mirny, Neriungri, Ałdan (południowojakucki kompleks przem.).Pod uprawą znajduje się 107 tys. ha (zboża, rośliny paszowe, ziemniaki, warzywa); hodowla koni (w tabunach), reniferów, zwierząt futerkowych; myślistwo, rybołówstwo. Żegluga na Północnej Drodze Mor., Lenie i jej dopływach; gł. porty mor.: Tiksi i Czerski; 10 tys. km dróg samochodowych; linia kol. BAM–Tynda–Berkakit–Neriungri, w budowie odcinek Ugolna–Berkakit–Tommot–Jakuck; transport lotn. (połączenie z Irkuckiem).

Historia.

Ślady człowieka na terytorium obecnej J. pochodzą z okresu młodszego paleolitu; od neolitu zamieszkiwały ją plemiona o nieznanym pochodzeniu etnicznym, zajmujące się myślistwem i rybołówstwem; od II tysiącl. p.n.e. ślady wczesnej metalurgii. Na początku n.e. pojawili się Tunguzi (wprowadzili hodowlę reniferów), a od X w. napływali koczowniczy przodkowie Jakutów — hodowcy bydła i koni. Jakuci żyli w ustroju rodowym, który zaczął się rozpadać przed podbojem przez Rosję (przeł. XVII i XVIII w.), a ich wiarą był szamanizm, praktykowany do czasów współczesnych. Rosja zmuszała Jakutów do składania jasaku (daniny w naturze), przy próbach sprzeciwu brano zakładników, opornych sprzedawano; napływ kolonistów ros. ograniczał tereny łow., toteż Jakuci wzniecali powstania (największe 1634, 1636, 1681). W XIX w. i do 1917 J. była miejscem zesłania (m.in. dekabryści, czł. Ziemli i Woli, Polacy po powstaniu styczniowym, narodnicy i działacze ruchu robotniczego). W badaniach nad geografią i etnografią J. duże zasługi położyli pol. zesłańcy, m.in. E. Piekarski, W. Sieroszewski. W XIX i XX w. rozwój J. władze ros. utożsamiły z rozwojem napływowej ludności rosyjskiej. W 1918–21 trwały walki między bolszewikami a ich przeciwnikami. Na terytorium J. rozbudowano system łagrów (więźniowie pracowali m.in. przy wydobyciu złota). Prowadzona systematycznie akcja kolonizacji doprowadziła do przewagi liczebnej ludności ros., zasiedlającej miasta i doliny rzek, nad Jakutami, dysponującymi ziemiami nie nadającymi się do użytku rolniczego. Od 1919 — Jakucka Rep. Autonomiczna, od 1991 — Rep. J., w III 1992 podpisała układ federacyjny z Rosją.

Renifery w Górach Wierchojańskich

Russkoje ustie, suszenie ryb (Rosja)

Indygirka (Rosja)